Στις αρχές του 15ου αιώνα, σπουδαίοι Ιταλοί
ζωγράφοι προβληματίστηκαν για το πώς μπορεί να αποδοθεί πάνω στον δισδιάστατο καμβά
ο τρισδιάστατος χώρος της πραγματικότητας. Τη μαθηματική λύση στο πρόβλημα έδωσε
ο αρχιτέκτονας Philippo Brunelleschi,
εκείνος που κατάφερε να γεφυρώσει την τεράστια απόσταση ανάμεσα στους πεσσούς στους
οποίους θα στηριζόταν ο εκκλησιαστικός θόλος, διαμορφώνοντας νέους κανόνες
αρμονίας και ομορφιάς στην αρχιτεκτονική.
Για να αποδοθεί, λοιπόν ο τρισδιάστατος χώρος έπρεπε να
σχεδιαστούν οι κάθετες γραμμές αναλλοίωτες ενώ οι παράλληλες γραμμές έπρεπε να συγκλίνουν προς ένα (κεντρική προοπτική) ή
προς δύο (γωνιακή προοπτική) σημεία φυγής. Με αυτόν τον τρόπο, ο κόσμος
φαίνεται «σαν μέσα από ανοιχτό παράθυρο», με πλαίσιο του «παραθύρου» να είναι το
πλαίσιο του πίνακα. Στο πρώτο επίπεδο (πιο κοντά στον θεατή) τα αντικείμενα
είναι μεγάλα, μικρότερα εμφανίζονται στο μεσαίο επίπεδο και μικρά στο τρίτο
επίπεδο.
Πολύ χαρακτηριστικό αυτής της νέας ζωγραφικής αντίληψης, της
προοπτικής, είναι η νωπογραφία του Masaccio με τίτλο Holy Trinity (Αγία Τριάδα) που ζωγραφίστηκε μεταξύ 1425 και 1428 για μια
φλωρεντινή εκκλησία. Η εικόνα πρέπει να εξέπληξε και να ενθουσίασε όσους την
είδαν, αφού μοιάζει να έχει τρυπήσει τον τοίχο, πίσω από τον οποίο φαίνεται ένα
άλλο εντάφιο παρεκκλήσι χτισμένο σύμφωνα με τον νέο ρυθμό που εισήγαγε ο Brunelleschi.
Και το ερώτημα: μέχρι τον 15ο αιώνα οι
καλλιτέχνες δεν είχαν καθόλου ενδιαφερθεί για το θέμα; Και τι συνέβαινε στη βυζαντινή θρησκευτική εικονογραφία; Σε αυτήν, λοιπόν, απεικονίζεται
μεν ο τρισδιάστατος χώρος, αλλά με τρόπο αντίθετο προς τους κανόνες που επέβαλε
η αναγεννησιακή προοπτική. Τα αντικείμενα που απομακρύνονται από τον θεατή δεν
μικραίνουν, οι παράλληλες γραμμές δεν δίνουν την εντύπωση ότι συγκλίνουν στο
βάθος. Αντίθετα, τα αντικείμενα φαίνεται
να ανοίγουν όσο απομακρύνονται στο βάθος και να μην κρύβουν καμία πλευρά τους.
Ο χώρος δεν γίνεται αισθητός σαν να τον κοιτάζει ο θεατής από απέναντι, αλλά
περιγράφεται σαν να τον κοιτάζει «από μέσα». Αντίστροφη ή ανεστραμμένη
προοπτική χαρακτηρίστηκε αυτός ο τρόπος από τους ζωγράφους της ύστερης γοτθικής
τέχνης και της πρώιμης Αναγέννησης ή αλλιώς maniera greca, maniera byzantina.
Πολύ χαρακτηριστική αυτής της αντίληψης είναι η εικόνα του Andrej Rublëv, γνωστή ως Αγία
Τριάδα, που φιλοτεχνήθηκε γύρω στο 1400.
Μεγάλη συζήτηση γίνεται για τη θεολογική σημασία αυτής της εικονογραφικής απόδοσης. Οι μελετητές συγκλίνουν πως, στο πλαίσιο της χριστιανικής θεολογίας, δεν συνάδει ένας τρόπος
απεικόνισης που προσπαθεί να αποδώσει την αληθινή φύση των πραγμάτων, αφού
πρόκειται απλώς για μια πιθανή ερμηνεία του κόσμου, αυθαίρετη και ψευδαισθητική.
Έτσι κι αλλιώς, η βυζαντινή αγιογραφία αδιαφορεί, επίσης, για την ανατομία των
σωμάτων, τα οποία εμφανίζονται εξαϋλωμένα, ενώ προσοχή δίνεται μόνο στην
απόδοση του προσώπου και των ματιών, στοιχείων πνευματικότητας.
Πάντως, αυτός ο κάπως παιδικός βυζαντινός τρόπος γοήτευσε πολλούς
μοντέρνους καλλιτέχνες. Ανάμεσά τους ο Egon Schiele, ο οποίος ζωγραφίζει πολλούς πίνακές του χρησιμοποιώντας
ανεστραμμένη προοπτική. Χαρακτηριστικό είναι ένα έργο του 1913 με τίτλο Stein an der Danube (Το χωριό Stein στον Δούναβη). Το έργο ανήκει
σήμερα σε ιδιωτική συλλογή.
Πηγές για τις εικόνες:
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου