Karl Popper: Αστρονομία VS Αστρολογία

Πώς ξέρουμε ότι μια θεωρία είναι επιστημονική και όχι ψευδοεπιστημονική; Πώς, για παράδειγμα, μπορούμε να διακρίνουμε την αστρονομία από την αστρολογία;

Απάντηση σε αυτό το ρώτημα επιχείρησε να δώσει ο Αυστριακός φιλόσοφος Karl Popper, διατυπώνοντας την αρχή της διαψευσιμότητας.

Πρώτα-πρώτα ο Popper διαφωνούσε με την αντίληψη ότι η επιστημονική δραστηριότητα έχει ως αφετηρία την εμπειρική (επαγωγική) παρατήρηση. Κι αυτό επειδή η εμπειρική παρατήρηση είναι πάντοτε επιλεκτική. Αντίθετα, ισχυρίζεται ο Popper, το πρόβλημα (δηλαδή, ένα εντεταλμένο έργο) είναι που καθορίζει τις παρατηρήσεις στις οποίες θα προβούν οι επιστήμονες, των οποίων υποχρέωση είναι να προτείνουν λύσεις (εικασίες) και στη συνέχεια να διαπιστώσουν εάν οι προτεινόμενες λύσεις παρουσιάζουν ελαττώματα (διαψεύσεις). Ο επιστημονικός χαρακτήρας μιας θεωρίας, αποφαίνεται ο Popper, πρέπει να μπορεί να αποδειχθεί ανεξάρτητα από τα γεγονότα και, άρα, η επιστήμη δεν προχωρεί με επαληθεύσεις αλλά με διαψεύσεις. Σύμφωνα με αυτόν, σχηματικά, η επιστημονική μέθοδος περιλαμβάνει τρία στάδια: προβλήματα – θεωρίες (προτεινόμενες λύσεις) – κριτική. Για να είναι, λοιπόν, επιστημονικός ένας ισχυρισμός πρέπει να μπορεί να ελεγχθεί με τρόπο ώστε η αποτυχία σε αυτόν τον έλεγχο να αποδεικνύει ότι είναι εσφαλμένος.  

Η θεωρία της διαψευσιμότητας εξειδικεύεται ως εξής:

(α) Αν επιδιώκουμε την επιβεβαίωση, είναι εύκολο να επιβεβαιώσουμε την ισχύ σχεδόν κάθε θεωρίας.

(β) Οι επιβεβαιώσεις είναι σημαντικές μόνο αν είναι αποτέλεσμα παρακινδυνευμένων προβλέψεων. Δηλαδή αν, δίχως τη διαμεσολάβηση της θεωρίας, περιμέναμε ένα γεγονός ασύμβατο με τη θεωρία, το οποίο θα την αντέκρουε.

(γ) Οι επιστημονικές θεωρίες, αντίθετα με τις ψευδοεπιστημονικές, περιλαμβάνουν μεγάλο αριθμό απαγορεύσεων, δηλαδή όρων που δεν επιτρέπουν σε συγκεκριμένα γεγονότα να εκδηλωθούν.

(δ) Το αναντίρρητο δεν αποτελεί αρετή μιας θεωρίας. Κατά συνέπεια, ψευδοεπιστημονική είναι η θεωρία που δεν αντικρούεται από οποιοδήποτε νοητό γεγονός.

(ε) Κάθε γνήσιος έλεγχος μιας θεωρίας (δηλαδή, κάθε έλεγχος που προκύπτει από μια σοβαρή αλλά αποτυχημένη προσπάθεια να διαψευσθεί μια θεωρία) είναι μια προσπάθεια να την διαψεύσουμε ή να την ανασκευάσουμε. Πιο εκτεθειμένες στη διάψευση είναι οι πιο παρακινδυνευμένες θεωρίες.

(στ) Ορισμένες γνήσια ελέγξιμες θεωρίες, ακόμα κι όταν αποδειχθούν εσφαλμένες, εξακολουθούν να υποστηρίζονται. Σε αυτήν την περίπτωση, η θεωρία σώζεται από τη διάψευση, αν και με μείωση της επιστημονικότητάς της.

Συμπερασματικά, σύμφωνα με τον Popper, επιστήμη είναι ένα πλέγμα προτάσεων που υπόκεινται σε έλεγχο εγκυρότητας, που μπορούν, δηλαδή, να διαψευστούν αφού περιέχουν τα κρίσιμα κριτήρια για τον έλεγχό τους.

Μένει σε εσάς, λοιπόν, να σκεφτείτε αν αυτή η προϋπόθεση ισχύει για την αστρολογία.

Ο Popper ως παραδείγματα ψευδοεπιστημονικών θεωριών είχε αναφέρει, εκτός από την αστρολογία, την ψυχανάλυση και τον μαρξισμό.

Πηγή για την εικόνα:

http://www.theguardian.com/commentisfree/2012/sep/10/karl-popper-enemy-uncertainty

Η ανιδιοτελής και ελεύθερη ικανοποίηση της τέχνης

Ο Kant, στη δεύτερη παράγραφο της Κριτικής της Κριτικής Δύναμης, αναφέρεται στην ανιδιοτελή ικανοποίηση ως διακριτικό γνώρισμα της καλαισθητικής κρίσης.

Σύμφωνα με την καντιανή ορολογία, μιλάμε για ιδιοτέλεια όταν το ενδιαφέρον που μας προκαλεί ένα αντικείμενο συνδέεται με την επιθυμία μας αυτό το αντικείμενο να υπάρχει. Δηλαδή, σε αυτήν την περίπτωση, η απόλαυση είναι προϊόν. Αντίθετα, ανιδιοτέλεια είναι όταν το να κρίνουμε ένα πράγμα ως ωραίο (εποπτικά ή στοχαστικά) δεν συνδέεται καθόλου με την ύπαρξη αυτού του πράγματος. Η απόλαυση τώρα βρίσκεται πέρα από την όψη, βρίσκεται στη σκέψη.

Στην καντιανή καλαισθητική ανιδιοτέλεια υπάρχει, επομένως, σκοπιμότητα μορφής, κι έτσι η παράσταση δεν αποβλέπει στη δήλωση του παριστώμενου αντικειμένου και δεν ενδιαφέρεται ούτε για το αν ούτε για το τι είναι το παριστώμενο.

Υπάρχει, συνεπώς, ισχυρίζεται ο Kant, μια σκοπιμότητα χωρίς σκοπό. Το ίδιο το ωραίο είναι η μορφή σκοπιμότητας ενός αντικειμένου. Αυτό σημαίνει ότι κάθε αντικείμενο έχει μέσα του ως τελικό σκοπό το να γίνει ωραίο. Το ωραίο όλοι το αντιλαμβανόμαστε, χωρίς να βλέπουμε σε αυτό καμία σκοπιμότητα. Έτσι οδηγούμαστε στην απόλυτη ομορφιά, στην καθαρή δηλαδή μορφή σκοπιμότητας που δεν σχετίζεται με εμπορική αξία, αναπαραγωγή και με άλλους εξωγενείς παράγοντες. Με αυτόν τον τρόπο, ο Kant θεμελιώνει το δόγμα της απόλυτης αυτονομίας της τέχνης.

Ξαναθυμήθηκα τις απόψεις του Kant με αφορμή την πρόσφατη δημοπρασία στην οποία το έργο του μετα-ιμπρεσιονιστή ζωγράφου Paul Gauguin, με τίτλο Πότε θα παντρευτείς;, πουλήθηκε στην εξωφρενική τιμή των 300 εκατομμυρίων δολαρίων, τη μεγαλύτερη μέχρι σήμερα τιμή που δόθηκε για έργο τέχνης. Το έργο φιλοτεχνήθηκε το 1892 και είχε παραχωρηθεί στη συλλογή του Kunstmuseum Basel, στη Βασιλεία της Ελβετίας, από την οικογένεια Staechelin. Ο νέος κάτοχος του έργου παραμένει ανώνυμος, αν και ορισμένοι υποστηρίζουν ότι το έργο αγοράστηκε για το μουσείο του Quatar.

Πηγή για την εικόνα:

http://en.wikipedia.org/wiki/When_Will_You_Marry%3F