Κυριακή 21 Φεβρουαρίου 2016

Διπλά: Dr Jekyll and Mr Hyde


Η ιδέα της ανθρώπινης διπλότητας, του εσωτερικού αγώνα ανάμεσα στο καλό και στο κακό, εκφράζεται υποδειγματικά στη νουβέλα του Robert Louis Stevenson με τίτλο Strange Case of  Dr Jekyll and Mr Hyde (Η μυστηριώδης υπόθεση του δόκτωρος Τζέκυλ και του κυρίου Χάϊντ), που κυκλοφόρησε στο Λονδίνο το 1886.


Ένας επιστήμονας, ερωτευμένος με την έρευνα και τη γνώση, όπως εξάλλου είναι ολόκληρη η δυτική κοινωνία από την Αναγέννηση και μετά, ανακαλύπτει ένα φάρμακο που υποτίθεται ότι θα διαχώριζε στον άνθρωπο το καλό από το κακό (αυτές τις δυο ουσίες που συνυπάρχουν και συγκροτούν την ανθρώπινη ταυτότητα). Για πειραματόζωο χρησιμοποιεί τον εαυτό του. Όμως, τα πράγματα δεν πηγαίνουν όπως τα έχει σχεδιάσει. Αντί το καλό να νικήσει και να απομακρύνει το κακό, οι δύο ποιότητες εναλλάσσονται κάθε φορά που πίνει το φάρμακο: ο Dr Jekyll γίνεται Mr Hyde και αντιστρόφως. Ο άγγελος γίνεται σατανάς.  Η ζωή η αφοσιωμένη στις σπουδές διακόπτεται από πράξεις απεχθείς και εγκληματικές. Και η συμφορά λίγο-λίγο γίνεται απόλαυση. Να κάνεις τις πιο ακατονόμαστες πράξεις, αυτές που ποτέ δεν θα είχες τολμήσει να κάνεις από τον φόβο της τιμωρίας και της δημόσιας διαπόμπευσης. Να τις κάνεις δίχως να διατρέχεις κανέναν κίνδυνο. Μέχρι που η συγκαταβατικότητα στο κακό αρχίζει να ανατρέπει την ισορροπία: το καθαρό κακό του Mr Hyde αρχίζει να νικάει τον αξιοπρεπή Dr Jekyll. Οπότε, μόνη λύση είναι η επιλογή. Ο «φαρμακός» πρέπει να διαλέξει ποιος από τους δυο θα είναι. Η επικράτηση του ενός σημαίνει κατ’ ανάγκην το τέλος του διπλού του. Ο Dr Jekyll αυτοκτονεί, όμως ο Utterson, ο δικηγόρος και στενός του φίλος, νεκρό βρίσκει τον Mr Hyde.


Στη νουβέλα του Stevenson, τα δύο πρόσωπα, τα οποία στην αρχή ήσαν ξεχωρισμένα, καθώς προχωρεί η υπόθεση συμπίπτουν όλο και περισσότερο. Το κακό όλο και περισσότερο εσωτερικεύεται, καθώς η αμαρτία και η λαγνεία ασκούν μια ακατανίκητη γοητεία στον ενάρετο επιστήμονα. Ο Dr Jekyll (όνομα που ηχεί όπως η φράση: je kill), αντί να σκοτώσει το κακό που κρύβεται (εκεί παραπέμπει το όνομα Hyde) μέσα του, το φέρνει στην επιφάνεια και του δίνει τη δυνατότητα να διεκδικήσει τον χώρο και τα δικαιώματά του.  Ο Mr Hyde, παίρνοντας τη θέση του Dr Jekyll την ώρα του θανάτου του, καταδεικνύει την επικράτηση του κακού. 

Πηγές για τις εικόνες:

Σάββατο 13 Φεβρουαρίου 2016

Δον Κιχώτης


To 1605 η πένα του Ισπανού Miguel de Cervantes Saavendra μετατρέπει έναν απλό πενηντάχρονο χωρικό ονόματι Alonso Quijano σε don Quijote de la Mancha. Τον εφοδιάζει με μια σκουριασμένη πολεμική στολή, ένα κακομοιριασμένο άλογο, τον Rocinante, έναν ακόλουθο, τον Sancho Panza κι έναν κάπως σαλεμένο από τα διαβάσματα νου. Του εξασφαλίζει και την κυρά της καρδιάς του, μια νόστιμη νεαρή που από Aldonza Lorenzo μετονομάζεται επί το μεγαλοπρεπέστερο σε Dulcinea del Toboso. Και μετά τον στέλνει να ανδραγαθήσει ως περιπλανώμενος ιππότης.


Περνάει τις νύχτες του σε κάστρα, χειροφιλάει ευγενικές κυράδες, τα βάζει με εχθρούς.  Τι κι αν τα κάστρα είναι χάνια ταπεινά, τι κι αν οι κυράδες είναι πόρνες, τι κι αν οι εχθροί είναι ανεμόμυλοι; Ο ευφάνταστος ευπατρίδης don Quijote πιστεύει πως μπορεί με την τιμιότητα, τη γενναιότητα και την αυταπάρνηση να νικήσει το κακό του κόσμου. Δεν είναι ούτε κατεργάρης, ούτε επιτήδειος, ούτε καταφερτζής. Είναι μόνον ονειροπόλος.
Πίσω από τον λιπόσαρκο ιππότη ακολουθεί ασθμαίνοντας, καβάλα στο γαϊδούρι του, ο στρουμπουλός του ιπποκόμος, ρεαλιστής, υπολογιστής και προσγειωμένος.
Ποιος από τους δυο θα θέλατε να είστε;

Honoré Daumier, Don Quijote (1868)
Μόναχο, Neue Pinakothek

Πηγές για τις εικόνες:

Πέμπτη 11 Φεβρουαρίου 2016

Amour


Κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Αιώρα το βιβλίο Amour. Ερωτική ανθολογία (επιμέλεια: Έφη Κορομηλά).
Δώδεκα κλασικοί Γάλλοι συγγραφείς του 18ου και 19ου αιώνα ανθολογούνται και μιλούν για τον έρωτα μέσα από κορυφαία έργα τους. Από την πένα του Giacomo Casanova, του Marquis de Sade, του Gérard de Nerval, του Gustave Flaubert, του Stendhal και άλλων ακόμα, ο έρωτας αναδύεται άλλοτε παιγνιώδης, εφήμερος, ματαιόδοξος, δαιμονικός, κυνικός, άλλοτε παράφορος και καταστροφικός και άλλοτε ανιδιοτελής, αγγελικός, ρομαντικός. Και πάντα ανεξάντλητος, παλλόμενος και ζωντανός.


Ξεχωριστό για μένα το απόσπασμα από το έργο του Denis Diderot με τίτλο Les bijoux indiscrets (Τα αδιάκριτα κοσμήματα), μεταφρασμένο στα ελληνικά από τον Σέργιο Τρεχλή.
Τα «κοσμήματα» των γυναικών της αυλής, μόλις το μαγικό δαχτυλίδι του σουλτάνου Mangogul στραφεί προς το μέρος τους, γίνονται φλύαρα: ξεσκεπάζουν ερωτικά μυστικά, εκθέτουν πρόσωπα, γελοιοποιούν καταστάσεις, σατιρίζουν και κριτικάρουν.


Το έργο δημοσιεύτηκε ανώνυμα το 1748 και ανήκει στο είδος του roman libertin.

Πηγές για τις εικόνες:

Δευτέρα 8 Φεβρουαρίου 2016

Οικονομικές θεωρίες: Milton Friedman


Η πολιτική που εφάρμοσε ο Αμερικανός πρόεδρος Franklin Roosevelt, επιχειρώντας να επιλύσει το πρόβλημα που ανέκυψε μετά τη μεγάλη ύφεση του 1929, ονομάστηκε New Deal και περιλαμβάνει συνεχείς κρατικές παρεμβατικές μικροδιορθώσεις στην οικονομία, προκειμένου να επανέλθει η ισορροπία.
Αυτή η πολιτική είχε έναν αναπάντεχο σύμμαχο: έναν νεαρό μεταπτυχιακό φοιτητή, τον Milton Friedman, ο οποίος επικρότησε μια περιορισμένη κρατική παρέμβαση για την υπέρβαση της κρίσης. Αργότερα, ο Friedman, αξιολογώντας συνολικά την εφαρμοζόμενη στρατηγική, διατύπωσε την άποψη ότι η κρατική παρέμβαση στην πολιτική New Deal ήταν «λάθος θεραπεία για λάθος ασθένεια». Επρόκειτο στην ουσία για ευθεία επίθεση του Friedman στην κεϋνσιανή αντίληψη ότι η αύξηση των δημοσίων δαπανών οδηγεί αυτόματα στην πλήρη απασχόληση. Λύση, κατά τη γνώμη του, θα μπορούσε να είχε δώσει όχι η κρατική παρέμβαση, αλλά μια κεντρική τράπεζα που θα επέβαλε αυστηρούς γενικούς κανόνες, ιδίως στο ζήτημα των επιτοκίων, προσφέροντας συγχρόνως ρευστότητα στον τραπεζικό τομέα (αυξάνοντας, δηλαδή, αντί να μειώσει την προφορά του χρήματος), ενώ οι τιμές θα αφήνονταν ελεύθερες να προσεγγίσουν τα φυσικά τους επίπεδα.


Η θέση του Friedman ονομάστηκε μονεταρισμός και μπορεί να συνοψιστεί στη διάσημη φράση: «Ο αποπληθωρισμός των τιμών μπορεί να καταπολεμηθεί με το πέταγμα χρημάτων από ένα ελικόπτερο». Σύμφωνα, λοιπόν, με τη θεωρία του, τη λεγόμενη «ποσοτική θεωρία» του χρήματος, οι τιμές σε κάθε αγορά καθορίζονται από την προσφορά χρήματος και η νομισματική πολιτική είναι αυτή που μπορεί να ελέγξει τους επιχειρηματικούς κύκλους. Για τον Friedman, ο πληθωρισμός των τιμών πρέπει να ρυθμίζεται μέσω νομισματικού αποπληθωρισμού και ο αποπληθωρισμός των τιμών μέσω νομισματικού πληθωρισμού. 


Όμως, ο Friedman  προχώρησε ακόμη περισσότερο, υποστηρίζοντας ότι οι κρατικές παρεμβάσεις δεν είναι μόνον αντιπαραγωγικές για την οικονομία, αλλά είναι και αντίθετες προς τις αξίες μιας ανοιχτής κοινωνίας ελεύθερων ατόμων. Στα έργα του Capitalism and Freedom (Καπιταλισμός και ελευθερία) και Free to Choose (Ελεύθερος να διαλέξεις), ο Friedman επιχειρηματολόγησε για τα πλεονεκτήματα ενός οικονομικού συστήματος ελεύθερης αγοράς με ελάχιστη κρατική παρέμβαση. Ο ρόλος του κράτους πρέπει να περιοριστεί στην προστασία μας από εξωτερικούς εχθρούς και, εσωτερικά, στον έλεγχο της εφαρμογής των ιδιωτικών συμφωνιών και στην προώθηση της ανταγωνιστικότητας στην αγορά. Σε όλα τα άλλα πεδία (ακόμη και στην υγεία και στην παιδεία) το κράτος μόνο προβλήματα μπορεί να δημιουργήσει, οπότε καλύτερο είναι να αφεθεί να λειτουργήσει ο ελεύθερος ανταγωνισμός.
Ο Friedman συνέδεσε το όνομά του με το περίφημο «δόγμα του σοκ», που εφαρμόστηκε στη Χιλή, μια χώρα με πληθωρισμό στο 350%, για την οποία πρότεινε δραστικότατη περικοπή των δημόσιων δαπανών και δημοσιονομική συρρίκνωση. Τα μέτρα που με τη συμβουλή του εφαρμόστηκαν βελτίωσαν τους αριθμούς, όμως προκάλεσαν τρομακτική άνοδο της ανεργίας και μία από τις βαρύτερες επισιτιστικές κρίσεις της χώρας. Ωστόσο, ο Friedman, πιστός στις απόψεις του για τη σύνδεση της ελεύθερης αγοράς με την πολιτική ελευθερία, δεν έπαψε να υποστηρίζει ότι οι προτάσεις του είχαν ως αποτέλεσμα τον εκδημοκρατισμό της Χιλής.


Μολονότι στην πράξη ο φιλελευθερισμός του Friedman προδόθηκε ακόμη και από τους πιο πιστούς οπαδούς του (βλ. Margaret Thatcher και Ronald Reagan), το 1976 ο οικονομολόγος τιμήθηκε με το βραβείο νόμπελ.

Πηγές για τις εικόνες:

Τετάρτη 3 Φεβρουαρίου 2016

Οικονομικές θεωρίες: John Maynard Keynes


Ο Άγγλος John Maynard, πρώτος βαρώνος Keynes, θεωρείται ο οικονομολόγος με τη μεγαλύτερη επιρροή στον 20ό αιώνα. «We are all keynesians now» (= είμαστε όλοι κεϋνσιανοί τώρα) είναι η διάσημη φράση του ρεπουμπλικανού Αμερικανού προέδρου Ronald Reagan, που δείχνει τη δημοφιλία του Keynes ακόμη και μεταξύ εκείνων που ακολούθησαν αντίθετη οικονομική πολιτική.


Ο Keynes έγινε πολύ γνωστός το 1919, όταν, στο βιβλίο του The Economic Consequences of the Peace (Οι οικονομικές συνέπειες της ειρήνης), διέγνωσε –και επιβεβαιώθηκε από τα πράγματα- ότι οι βαρύτατες οικονομικές αποζημιώσεις που οι σύμμαχοι απαίτησαν από τη Γερμανία μετά τον Α΄ παγκόσμιο πόλεμο, και τις οποίες οι ηττημένοι αδυνατούσαν να πληρώσουν, θα προκαλούσαν έναν επόμενο μεγάλο πόλεμο.
Διάσημος όμως έγινε με το βιβλίο του The General Theory of Employment, Interest and Money (Γενική θεωρία της απασχόλησης του τόκου και του χρήματος), που εκδόθηκε το 1936 και αντιμετώπιζε το ζήτημα της διογκωμένης μαζικής ανεργίας, η οποία είχε δημιουργηθεί στην Αμερική μετά το οικονομικό κραχ του 1929, προκαλώντας συγχρόνως μεγάλες κοινωνικές αναταραχές. Ο Keynes υποστήριξε ότι, σε αυτήν την κρίσιμη περίσταση, το κράτος έπρεπε να παρέμβει χρηματοδοτώντας την οικονομία και τις επιχειρήσεις, ώστε να δημιουργηθούν νέες θέσεις εργασίας.
Ο Keynes εκκινούσε από τη θέση ότι, όταν δημιουργούνται έκτακτες περιπτώσεις στις οποίες οι άνθρωποι για ψυχολογικούς λόγους αντί να καταναλώνουν αποταμιεύουν, το σύστημα της οικονομίας της αγοράς δεν καταφέρνει να αυτορρυθμιστεί, με αποτέλεσμα να οδηγείται σε κατάσταση ανισορροπίας και αστάθειας που χαρακτηρίζεται από υψηλή ανεργία και χαμηλό εισόδημα. Ως λύση πρότεινε την ανάγκη δημοσίων επενδύσεων, αγνοώντας το ενδεχόμενο να συμπιεστεί έτσι η ιδιωτική πρωτοβουλία και να στρεβλωθεί η αγορά. Η φράση του: «σε περιόδους κρίσης το κράτος αξίζει να πληρώνει τους εργάτες απλώς και μόνο για να κάνουν τρύπες στο έδαφος. αυτό θα έκανε καλό στην οικονομία» αποδίδει με τρόπο γλαφυρό τη βασική του θέση ότι το κράτος πρέπει να κάνει αποταμίευση σε περιόδους ευημερίας και να δαπανά σε περιόδους κρίσης.


Ορισμένοι, βασισμένοι στην παραπάνω θέση, αποδίδουν στον Keynes αδιαφορία για τα υψηλά ελλείμματα στα οποία μπορεί να οδηγήσει η κρατική παρέμβαση. Ο Robert Skidelsky, στο βιβλίο του Keynes: The Return of the Master (Keynes: επιστροφή στη διδασκαλία του), διευκρινίζει ότι, στην οικονομική θεωρία του Keynes, η κρατική παρέμβαση δεν σημαίνει διογκωμένο κράτος, και οπωσδήποτε δεν σημαίνει αυξημένα ελλείμματα. Το κράτος λειτουργεί συμπληρωματικά προς την αγορά, ενώ τα ελλείμματα μπορούν και χρειάζεται να είναι υψηλά σε περιόδους ύφεσης (τότε που η οικονομία έχει ανάγκη την περαιτέρω ζήτηση), όμως σε περιόδους άνθησης ο προϋπολογισμός πρέπει να είναι πλεονασματικός για να εξασφαλιστεί η ανοδική πορεία.
Πάντως, αν θέλουμε να εντοπίσουμε τη βασική διαφορά του Keynes από τους φιλελεύθερους οικονομολόγους, θα λέγαμε ότι αυτός θεωρεί πιθανή τη δημιουργία μιας ανεπιθύμητης κρίσης στην οικονομία της αγοράς, ενώ εκείνοι απορρίπτουν μια τέτοια ιδέα, εκτιμώντας ότι η ελεύθερη αγορά βρίσκει πάντοτε τρόπους να επιλύει εγγενώς τις κρίσεις και, άρα, αντικρούουν κάθε ιδέα κρατικής παρέμβασης.


Η πραγματικότητα φαίνεται να πήρε το μέρος του Keynes. Η πολιτική του Roosevelt μετά το αμερικανικό κραχ, γνωστή ως New Deal, στηρίχτηκε ακριβώς στις δημόσιες επενδύσεις, ενώ και οι κρατικές στρατιωτικές δαπάνες για τον Β΄ παγκόσμιο πόλεμο αναζωπύρωσαν την αμερικανική οικονομία, περιορίζοντας το πρόβλημα της ανεργίας. Το πρόβλημα που είχε δημιουργηθεί μετά την κρίση του 1929 αντιμετωπίστηκε, τουλάχιστον βραχυπρόθεσμα.
Η οικονομία, όμως, ούτε σχετίζεται ούτε επαληθεύεται σε συγκεκριμένες ιστορικές συνθήκες, θα πει ο Αυστριακός οικονομολόγος Joseph Schumpeter, αμφισβητώντας έτσι τη γενική ισχύ της κεϋνσιανής θεωρίας.

Πηγές για τις εικόνες:

Τρίτη 2 Φεβρουαρίου 2016

Φεβρουάριος


Νεαρός, ελκυστικός, μελαχρινός, εύρωστος ο Φλεβάρης του Γιάννη Τσαρούχη. Στα κοντοκουρεμένα (κάτι ασυνήθιστο για όλους τους υπόλοιπους μήνες) μαλλιά του, σαν αρχαίος Έλληνας διαδούμενος, δένει κορδέλα, κοιτάζοντας καταπρόσωπο τους θεατές. Στην πλάτη του φτερά αγγέλου και πλάι του, στο έδαφος, μια μάσκα.  


Πηγή για την εικόνα
http://www.sansimera.gr/articles/500/178