Οικονομικές θεωρίες: Milton Friedman

Η πολιτική που εφάρμοσε ο Αμερικανός πρόεδρος Franklin Roosevelt, επιχειρώντας να επιλύσει το πρόβλημα που ανέκυψε μετά τη μεγάλη ύφεση του 1929, ονομάστηκε New Deal και περιλαμβάνει συνεχείς κρατικές παρεμβατικές μικροδιορθώσεις στην οικονομία, προκειμένου να επανέλθει η ισορροπία.

Αυτή η πολιτική είχε έναν αναπάντεχο σύμμαχο: έναν νεαρό μεταπτυχιακό φοιτητή, τον Milton Friedman, ο οποίος επικρότησε μια περιορισμένη κρατική παρέμβαση για την υπέρβαση της κρίσης. Αργότερα, ο Friedman, αξιολογώντας συνολικά την εφαρμοζόμενη στρατηγική, διατύπωσε την άποψη ότι η κρατική παρέμβαση στην πολιτική New Deal ήταν «λάθος θεραπεία για λάθος ασθένεια». Επρόκειτο στην ουσία για ευθεία επίθεση του Friedman στην κεϋνσιανή αντίληψη ότι η αύξηση των δημοσίων δαπανών οδηγεί αυτόματα στην πλήρη απασχόληση. Λύση, κατά τη γνώμη του, θα μπορούσε να είχε δώσει όχι η κρατική παρέμβαση, αλλά μια κεντρική τράπεζα που θα επέβαλε αυστηρούς γενικούς κανόνες, ιδίως στο ζήτημα των επιτοκίων, προσφέροντας συγχρόνως ρευστότητα στον τραπεζικό τομέα (αυξάνοντας, δηλαδή, αντί να μειώσει την προφορά του χρήματος), ενώ οι τιμές θα αφήνονταν ελεύθερες να προσεγγίσουν τα φυσικά τους επίπεδα.

Η θέση του Friedman ονομάστηκε μονεταρισμός και μπορεί να συνοψιστεί στη διάσημη φράση: «Ο αποπληθωρισμός των τιμών μπορεί να καταπολεμηθεί με το πέταγμα χρημάτων από ένα ελικόπτερο». Σύμφωνα, λοιπόν, με τη θεωρία του, τη λεγόμενη «ποσοτική θεωρία» του χρήματος, οι τιμές σε κάθε αγορά καθορίζονται από την προσφορά χρήματος και η νομισματική πολιτική είναι αυτή που μπορεί να ελέγξει τους επιχειρηματικούς κύκλους. Για τον Friedman, ο πληθωρισμός των τιμών πρέπει να ρυθμίζεται μέσω νομισματικού αποπληθωρισμού και ο αποπληθωρισμός των τιμών μέσω νομισματικού πληθωρισμού. 

Όμως, ο Friedman  προχώρησε ακόμη περισσότερο, υποστηρίζοντας ότι οι κρατικές παρεμβάσεις δεν είναι μόνον αντιπαραγωγικές για την οικονομία, αλλά είναι και αντίθετες προς τις αξίες μιας ανοιχτής κοινωνίας ελεύθερων ατόμων. Στα έργα του Capitalism and Freedom (Καπιταλισμός και ελευθερία) και Free to Choose (Ελεύθερος να διαλέξεις), ο Friedman επιχειρηματολόγησε για τα πλεονεκτήματα ενός οικονομικού συστήματος ελεύθερης αγοράς με ελάχιστη κρατική παρέμβαση. Ο ρόλος του κράτους πρέπει να περιοριστεί στην προστασία μας από εξωτερικούς εχθρούς και, εσωτερικά, στον έλεγχο της εφαρμογής των ιδιωτικών συμφωνιών και στην προώθηση της ανταγωνιστικότητας στην αγορά. Σε όλα τα άλλα πεδία (ακόμη και στην υγεία και στην παιδεία) το κράτος μόνο προβλήματα μπορεί να δημιουργήσει, οπότε καλύτερο είναι να αφεθεί να λειτουργήσει ο ελεύθερος ανταγωνισμός.

Ο Friedman συνέδεσε το όνομά του με το περίφημο «δόγμα του σοκ», που εφαρμόστηκε στη Χιλή, μια χώρα με πληθωρισμό στο 350%, για την οποία πρότεινε δραστικότατη περικοπή των δημόσιων δαπανών και δημοσιονομική συρρίκνωση. Τα μέτρα που με τη συμβουλή του εφαρμόστηκαν βελτίωσαν τους αριθμούς, όμως προκάλεσαν τρομακτική άνοδο της ανεργίας και μία από τις βαρύτερες επισιτιστικές κρίσεις της χώρας. Ωστόσο, ο Friedman, πιστός στις απόψεις του για τη σύνδεση της ελεύθερης αγοράς με την πολιτική ελευθερία, δεν έπαψε να υποστηρίζει ότι οι προτάσεις του είχαν ως αποτέλεσμα τον εκδημοκρατισμό της Χιλής.

Μολονότι στην πράξη ο φιλελευθερισμός του Friedman προδόθηκε ακόμη και από τους πιο πιστούς οπαδούς του (βλ. Margaret Thatcher και Ronald Reagan), το 1976 ο οικονομολόγος τιμήθηκε με το βραβείο νόμπελ.

Πηγές για τις εικόνες:

https://necessaryandpropergovt.wordpress.com/2013/01/05/1973-classic-milton-friedmans-barking-cats/

https://www.flickr.com/photos/donkeyhotey/4395387553

http://www.nytimes.com/2011/02/20/weekinreview/20monopoly.html?_r=0