Η ευδόκιμος αλκή του Αισχύλου

Αἰσχύλον Εὐφορίωνος Ἀθηναῖον τόδε κεῦθει

μνῆμα καταφθίμενον πυροφόροιο Γέλας·

ἀλκὴν δ' εὐδόκιμον Mαραθώνιον ἄλσος ἄν εἴποι

καὶ βαθυχαιτήεις Μῆδος ἐπιστάμενος.

Αυτό είναι το επιτύμβιο επίγραμμα που έγραψε για τον εαυτό του ο μεγάλος τραγικός ποιητής Αισχύλος που πέθανε το 456 π.Χ..

Και η μετάφρασή του από τον Γ. Π. Σαββίδη είναι η εξής:

Τούτο το μνήμα σκεπάζει τον Αισχύλο του Ευφορίωνος,

Αθηναίο, που πέθανε στη σιτοφόρα Γέλα·

για την ευδόκιμη ανδρεία του μπορεί να πει το Μαραθώνιο άλσος

και ο Πέρσης με την πυκνή χαίτη που τον γνώρισε.

Πόσο παράξενο! Ο ποιητής που κέρδισε 28 φορές στους δραματικούς αγώνες, αυτός που δοξάστηκε για τις τραγωδίες του, με κορυφαία την τριλογία της Ορέστειας, αυτός που το ποιητικό του έργο ενέπνευσε δημιουργούς όπως ο Victor Hugo, ο Lord Bayron και ο Johann Wolfgang von Goethe, αυτός λοιπόν στο επιτάφιο επίγραμμά του αγνοεί τις ποιητικές του διακρίσεις. Τι είναι αξιομνημόνευτο από ολόκληρη τη ζωή του; Η μονοήμερη πολεμική εμπειρία του στον Μαραθώνα.

Η ζωή των Αρχαίων Ελλήνων, αλλά και η λογοτεχνία τους, κινείται γύρω από τον πόλεμο και τη σύγκρουση. Είναι το στοιχείο που κανείς δεν μπορεί να αγνοήσει όταν μελετάει την Αρχαία Ελλάδα, επειδή είναι παρόν παντού. Από τους ήρωες της ομηρικού σύμπαντος μέχρι τον Αρχίλοχο, τον Σωκράτη, τον Θουκυδίδη, τον Δημοσθένη και πολλούς ακόμα, όλοι είχαν εκπληρώσει το χρέος τους ως πολίτες, υπηρετώντας την πατρίδα τους στις γραμμές της οπλιτικής φάλαγγας ή στους πάγκους των πλοίων. Γιατί πολίτης σημαίνει αυτός που είναι σε θέση να υπερασπιστεί την πατρίδα του εναντίον των εχθρών τους. Καθένας που διαθέτει περιουσία διεκδικεί ίση θέση στη φάλαγγα, αλλά και λόγο στην Εκκλησία του Δήμου.

Μέσα στην οπλιτική φάλαγγα κάθε στρατιώτης έχει τη θέση του. Μια θέση σημαντική, γιατί από αυτήν εξαρτάται η σωτηρία όλων. Ο οπλίτης φέρει δόρυ και χρειάζεται πλευρική στήριξη από άλλα δόρατα στα δεξιά και στα αριστερά του. Φέρει, επίσης, μια τεράστια στρογγυλή βαριά ασπίδα, την οποία κρατάει όχι με το ένα χέρι αλλά με ολόκληρο τον αριστερό βραχίονα. Καλύπτει το μισό του σώμα, ενώ η δεξιά του πλευρά που μένει απροστάτευτη καλύπτεται από τον διπλανό του άντρα. Εκείνο που έχει σημασία είναι οι οπλίτες να κρατούν τη θέση τους στη γραμμή, να ορμούν όλοι μαζί εναντίον του εχθρού, να πολεμούν με τις ασπίδες ενωμένες και να εκτελούν όλους τους ελιγμούς σαν ένας άνθρωπος. 

Πολλοί μελετητές υποστηρίζουν ότι οι αλλαγές στο πολεμικό σύστημα και η επινόηση της οπλιτικής φάλαγγας συνδέονται με τη συγκρότηση του πολιτικού χώρου της πόλεως. Η πόλις και η φάλαγγα έχουν ανάλογη δομή, γιατί και οι δύο απαρτίζονται από αλληλομετατιθέμενες μονάδες. Στο πολιτικό και στο στρατιωτικό επίπεδο οι ανδραγαθίες δεν έχουν χαρακτήρα ατομικό, αλλά συλλογικό. Οι Έλληνες σώζουν την πόλιν τους πολεμώντας στοιχισμένοι και με τρόπο σχεδιασμένο.

Η σημασία που έχει ο πόλεμος μπορεί να εξηγήσει την επιλογή του Αισχύλου να τον θυμούνται ως οπλίτη, επιλογή τελείως ακατανόητη για τους εξελληνισμένους Σύρους του 400 μ.Χ.. Ο ζωηρός Νέος της Σιδώνος διορθώνει την αστοχία του τραγικού ποιητή, συστήνοντάς του («Ἒτσι ἀπό σένα περιμένω κι ἀπαιτῶ») να θυμηθεί την ποιητική του δόξα και όχι το πολεμικό του κλέος: 

Κι ὄχι ἀπ’ τόν νοῦ σου ὁλότελα νά βγάλεις
τῆς Τραγωδίας τόν Λόγον τόν λαμπρό –
τί Ἀγαμέμνονα, τί Προμηθέα θαυμαστό,
τί Ὀρέστου, τί Κασσάνδρας παρουσίες,
τί Ἑπτά ἐπί Θήβας – καί γιά μνήμη σου νά βάλεις
μ ό ν ο πού μές στῶν στρατιωτῶν τές τάξεις, τόν σωρό
πολέμησες καί σύ τόν Δᾶτι καί τόν Ἀρταφέρνη.

Ο  Καβάφης, κάνοντας στο ποίημά του ένα ειρωνικό σχόλιο για την εκθήλυνση και τον ιδιωτικό ηδονισμό, θυμίζει σε πόσο έντονη αντίθεση βρίσκονται με την αρχαιοελληνική πειθαρχία και την αφοσίωση στη δημοσιότητα του πολιτικού βίου.  

Πηγή για την εικόνα:

https://en.wikipedia.org/wiki/Phalanx#/media/File:Die_Phalanx_im_Kampfe_mit_Persern.jpg