Ο "ερασιτέχνης" κύριος Ventris

Το 1952 μία ανακοίνωση προκάλεσε αίσθηση στην κοινότητα των κλασικιστών. Ένας λαμπρός νεαρός αρχιτέκτονας, ονόματι Michael Ventris, γιος Βρετανού συνταγματάρχη, ανακοίνωσε ότι είχε βρει το κλειδί για την αποκωδικοποίηση των πινακίδων της Γραμμικής Β΄ που είχαν ανακαλυφθεί στα ερείπια ελληνικών ανακτόρων της εποχής του Χαλκού στην Κρήτη και στην ηπειρωτική Ελλάδα. Και μάλιστα, εισηγήθηκε ότι επρόκειτο για ελληνικά! Επομένως, ο μυκηναϊκός πολιτισμός ήταν ελληνικός!

Πριν από την ανακοίνωσή του Ventris και για μισό περίπου αιώνα, οι μελετητές μελετούσαν τις πινακίδες και διαφωνούσαν. Βασκική, ετρουσκική, σημιτική ή προελληνική γλώσσα, όλα είχαν υποστηριχτεί. Οι προτεινόμενες αποκωδικοποιήσεις, όμως, δεν έβγαζαν νόημα και οι επιστημονικές διαμάχες μαίνονταν. Η μεταγενέστερη ελληνική γραφή, προσαρμογή της φοινικικής, καμία σχέση δεν είχε με αυτήν την παράξενη γλώσσα. Άρα: προφανώς ήταν η γλώσσα κάποιου μη ελληνικού πολιτισμού, επέμενε η επιστημονική ορθοδοξία.

Ο Michael Ventris ήταν τυπικά άσχετος με το αντικείμενο, αλλά ταλαντούχος και ευφυής. Μιλούσε άπταιστα, εκτός από τα αγγλικά, γαλλικά και γερμανικά. Στα 6 του είχε μάθει μόνος του πολωνικά, σουηδικά έμαθε μέσα σε λίγες εβδομάδες όταν επισκέφθηκε τη Σουηδία, μελέτησε αρχαία ελληνικά και λατινικά και σε ηλικία 18 ετών δημοσίευσε το πρώτο του άρθρο για τη Γραμμική Β΄. Η θητεία του στη βρετανική αεροπορία, όπου ασχολήθηκε με την αποκρυπτογράφηση μηνυμάτων των δυνάμεων του Άξονα, αποτελούσε καλή προϋπηρεσία.

Ο  Ventris, όταν ξεκίνησε την έρευνα, ήταν κι αυτός σίγουρος ότι οι πινακίδες ήσαν γραμμένες στα ετρουσκικά. Τα ελληνικά δεν του περνούσαν ακόμα από το μυαλό. Είχε, άλλωστε, όταν ήταν 14 ετών, παρακολουθήσει μια διάλεξη του Sir Arthur Evans για τις πινακίδες που ο ίδιος είχε ανακαλύψει στην Κρήτη στις αρχές του 20^ού αιώνα, ο οποίος υποστήριζε ότι η γλώσσα ήταν μινωική. Πάντως, ήταν αδύνατον να είναι ελληνική! Όμως, ο Ventris άλλαξε γνώμη όταν η Αμερικανίδα κλασικίστρια Alice Cober διαπίστωσε ότι στις πινακίδες υπήρχαν ομάδες συμβόλων που δήλωναν πτώσεις ουσιαστικών. Ως εκ τούτου, τα ετρουσκικά αποκλείονταν. Ή λατινικά ή ελληνικά μπορούσαν να είναι. Οπωσδήποτε, η γλώσσα θα πρέπει να είχε ινδοευρωπαϊκή καταγωγή.

Ο Ventris συνέκρινε τις κρητικές πινακίδες με τις περίπου 600 πινακίδες που είχαν ανακαλυφθεί το 1939 στην Πύλο. Αυτή η νέα ανακάλυψη, όταν έγινε, τάραξε τα αδρανή νερά του πανεπιστημιακού κατεστημένου. Ο μέγας Evans είχε διαψευστεί, παρότι πολλοί οπαδοί του προσπάθησαν να διασώσουν την τιμή του υποστηρίζοντας ότι οι πινακίδες της Πύλου είχαν εισαχθεί από την Κρήτη! Ο ίδιος ο 86χρονος Evans προτίμησε τη σιωπή.  

Το 1950 η Cober απεβίωσε, ενώ ο Ventris επιχειρούσε να συνθέσει ένα κείμενο, αποτέλεσμα της συνεργασίας τους με όσους επιστήμονες ασχολούνταν με την αποκρυπτογράφηση της Γραμμικής Β΄, το γνωστό Mid-Century Report. Την επόμενη χρονιά παράτησε την αρχιτεκτονική του καριέρα για να αφοσιωθεί στην έρευνά του.

Ο λεξικογράφος John Chadwick ήταν ανάμεσα στους ακροατές της ραδιοφωνικής εκπομπής στην οποία ο Ventris ανακοίνωσε για πρώτη φορά, το 1952, ότι είχε τον κώδικα της Γραμμικής Β΄. Δεν θα μπορούσε να υπάρξει πιο ευτυχής σύμπτωση.

Η επίσημη ανακοίνωση των ευρημάτων του Ventris έγινε την επόμενη χρονιά στο Burlington House, στην ίδια αίθουσα –κι άλλη σύμπτωση!- όπου είχε δοθεί η διάλεξη του Arthur Evans την οποία ο Ventris είχε παρακολουθήσει στην εφηβεία του. Η αίθουσα ήταν κατάμεστη. Όλοι περίμεναν να ακούσουν –και αν ήταν δυνατόν να αμφισβητήσουν- τα στοιχεία που θα παρουσιάζονταν. Ο Ventris χρησιμοποίησε για την παρουσίασή του τη λεγόμενη «πινακίδα των τριπόδων» (που ονομάστηκε έτσι από τη συνεχή επανάληψη του ιδεογράμματος του τρίποδα), τεκμηριώνοντας πέραν πάσης αμφιβολίας την ορθότητα των απόψεών του.

Η δουλειά, όμως, δεν είχε τελειώσει. Μαζί με τον Chadwick συνέχισαν την έρευνα έως το 1956. Αυτήν τη χρονιά, που έγινε από τους δύο συνεργάτες η πρώτη επιστημονική δημοσίευση περί της Γραμμικής Β΄ στο Journal of Hellenic Studies με τίτλο “Documents in Mycenaeam Greek”, ο Ventris σκοτώθηκε σε αυτοκινητιστικό δυστύχημα. Ήταν μόνον 34 ετών. Λόγω του θανάτου του, ο Ventris στερήθηκε τις τιμές που του άξιζαν. Από την άλλη, απέφυγε το δηλητήριο που εξαπολύθηκε εναντίον του από τους ακαδημαϊκούς κύκλους: η αφήγησή του για την αποκωδικοποίηση ήταν γεμάτη μύθους και πλάνες, τα αποτελέσματα της έρευνάς του δεν ήσαν τεκμηριωμένα, αυτός, ένας ερασιτέχνης γλωσσολόγος, δεν είχε καμιά δουλειά να μπει στα χωράφια των επαγγελματιών!

Όμως, οι έρευνες για τη Γραμμική Β΄ είχαν πάρει τον δρόμο τους και ήταν πια ζήτημα χρόνου να αποδώσουν καρπούς.

Πηγή για τις εικόνες:

https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Linear_B_(Mycenaean_Greek)_NAMA_Tablette_7671.jpg

http://odysseus.culture.gr/h/4/gh430.jsp?obj_id=5487