Παίζοντας (με) τον Bach

Σι ύφεση, λα, ντο, σι.

Τέσσερις νότες, η μια μετά την άλλη, που φωνάζουν το όνομα Bach. Δεν το ακούτε; Φυσικό είναι, αφού χρειάζεται να το γράψει κανείς χρησιμοποιώντας τη γερμανική ονοματολογία:

Β για σι ύφεση, Α για λα, C για ντο, H για σι. Αυτό μας κάνει B-A-C-H.

Πρόκειται για ένα περίφημο μουσικό μοτίβο, για ένα μουσικό κρυπτόγραμμα, με το οποίο έπαιξε πολλές φορές ο ίδιος ο Johann Sebastian Bach, μην μπορώντας να αντισταθεί στην πρόκληση να διαιωνίσει και με αυτόν τον τρόπο το ούτως ή άλλως διάσημο επώνυμό του.

Έχει όμως χρησιμοποιηθεί και από πολυάριθμους άλλους συνθέτες, ιδίως κατά το πρώτο μισό του 19^ου αιώνα, όταν σημειώθηκε η λεγόμενη «αναβίωση Μπαχ» (Bach Revival), δηλαδή, η επανανακάλυψη του έργου του Bach από τους συνθέτες και από το κοινό. Ανάμεσα στα άλλα, πολύ γνωστό είναι το εξαιρετικό έργο του Franz Listz, Fantasy and Fugue on the Theme B-A-C-H.

Πηγές:

http://en.wikipedia.org/wiki/BACH_motif

https://www.youtube.com/watch?v=iszFfpL5aJY

Ο μακιαβελικός Machiavelli

Απολυταρχικός ή δημοκρατικός; Κυνικός τεχνοκράτης της εξουσίας ή απλώς ρεαλιστής; Ραδιούργος και δολοπλόκος ή βαθιά μοραλιστής; Εν τέλει: πολιτικός πορνογράφος ή πολιτικός ανθρωπιστής;

«Αν προσπαθήσει κανείς να τον ορίσει επακριβώς, ενδέχεται να βρεθεί αντιμέτωπος με την ίδια δυσκολία που αντιμετωπίζουμε όταν τρώμε hot dog: το δαγκώνεις από τη μια μεριά και το περιεχόμενο πετάγεται έξω από την άλλη», γράφει ο βιογράφος και απόγονός του Niccolò Capponi στο έργο του Ποιος ήταν πραγματικά ο αμφιλεγόμενος συγγραφέας του Ηγεμόνα.

Ο λόγος για τον Niccolò Macchiavelli, τον συγγραφέα του βιβλίου Il Principe (Ο Ηγεμών), ο οποίος γεννήθηκε στη Φλωρεντία το 1469, γνώρισε την ακμή προσφέροντας για δεκαπέντε χρόνια τις διπλωματικές του υπηρεσίες ως Γραμματέας του Συμβουλίου των Δέκα, για να απομακρυνθεί αργότερα από τη διπλωματία, να φυλακιστεί, να εξοριστεί, και να πεθάνει πικραμένος και φτωχός το 1527.

Είναι μακιαβελικός ο Macchiavelli; Είναι μακιαβελική η διαπίστωση ότι η πολιτική αποτελεί προνομιακό πεδίο ηθικού σχετικισμού και ότι ο ηγεμόνας, αν θέλει να διατηρήσει την εξουσία του, είναι απαραίτητο να ξέρει να ενεργεί σαν θηρίο όπως και σαν άνθρωπος; Είναι μακιαβελικός ο ισχυρισμός ότι ο ηγεμόνας πρέπει να έχει ωφελιμιστικό προσανατολισμό, επιλέγοντας κάθε φορά τα μέσα που είναι κατάλληλα για τους σκοπούς του, αντί να καθοδηγείται από το θρησκευτικό δόγμα ή από αμφιλεγόμενα ηθικά παραγγέλματα;  

Είναι μακιαβελικός ο Macchiavelli ή διέπεται από μια βαθύτερη ηθική καθαρότητα που προέρχεται από τον ρεαλισμό του; Το καλό και το κακό, στην πρακτική του πολιτικού, είναι εργαλεία που μπορούν να χρησιμοποιηθούν αναλόγως των περιστάσεων, εφόσον όμως έχει προηγηθεί εμβριθής κατανόηση της ανθρώπινης, πολιτικής, φύσης. Η προσαρμοστικότητα, λέει ο Macchiavelli , είναι το κλειδί της επιβίωσης. Για παράδειγμα, ένας ηγεμόνας μπορεί να κυβερνάει εμπνέοντας στους υπηκόους του φόβο και δέος. Θα είναι όμως ισχυρότερος εάν καταφέρει να εξασφαλίσει την ενεργό τους συναίνεση. 

Ο  Macchiavelli δεν είναι ηθικολόγος με τη συμβατική σημασία. Είναι ένας οξυδερκής ανατόμος του καιρού του και Φλωρεντινός ως το μεδούλι: κύριο μέλημά του είναι η bella figura και η ικανοποίηση δύο πρακτικών αναγκών, της τιμής (honore) και του κέρδους (utile). Μέσα από το προσωπικό του παράδειγμα (κόλακας των Μεδίκων, αλλά και περιθωριακός αργότερα), αντιλαμβάνεται τη ρευστότητα των ορίων μεταξύ καλού και εφικτού. Όπως και τη διαφορά ανάμεσα στην ηθική της ατομικής ψυχής και στην ηθική της πόλης.

Πώς να συμπαθήσει κανείς αυτόν τον ιδιόρρυθμο καιροσκόπο, τον στοχαστή αλλά και τον εραστή της σάρκας; Πώς να χωνέψει τη γυμνή αλήθεια του; Πώς να αποδεχτεί την πολιτική χωρίς μασκαρέματα και ωραιολογίες; Από τον καιρό του μέχρι σήμερα, κυρίαρχη είναι η αμφιθυμία. Ο ίδιος, πάντως, απαντούσε στους επικριτές του με έντονο ύφος: «Έμαθα στους ηγεμόνες πώς να γίνονται τύραννοι, αλλά και στους υπηκόους τους πώς να τους ξεφορτώνονται».

   

Πηγές για τις εικόνες:

http://venitism.blogspot.gr/2013/05/machiavelli-and-state-power.html

http://atozach.com/2010/02/27/machiavelli-is-the-devil/

Αντικρίζοντας τα γλυπτά του Παρθενώνα

Μυθιστορηματική συνάντηση του Ανδρέα Κάλβου με τα γλυπτά του Παρθενώνα στο Βρετανικό Μουσείο το 1817.

Απόσπασμα από το βιβλίο του Βλάσση Τρεχλή: Ανδρέας Κάλβος. Το χαμένο πορτραίτο, Αθήνα: Κέδρος, 2014.

«Πλησίαζαν Χριστούγεννα, όταν επισκέφθηκε για πρώτη φορά το Βρετανικό Μουσείο, το οποίο πριν από μερικούς μήνες είχε ανοίξει για το κοινό την αίθουσα με τα γλυπτά του Παρθενώνα. Την πρώτη του επίσκεψη ακολουθεί μια δεύτερη και μετά μια τρίτη.

Κάθεται για ώρες απέναντι στη ζωφόρο και στις μετόπες και παρατηρεί αχόρταγα τα κλεμμένα μάρμαρα. Πρώτη φορά βλέπει ελληνικά αγάλματα. Για πρώτη φορά έρχεται μπροστά στα μάτια του η αρχαία τέχνη. Πλησιάζει τα γλυπτά. Είναι το μόνο χειροπιαστό κομμάτι από μια Ελλάδα που μέχρι εκείνη τη στιγμή γνώριζε μέσα από τα κείμενα και την οποία μπορούσε τώρα, για πρώτη φορά, να αγγίξει. Αυτή η παρθενικότητα της σχέσης τον συγκλονίζει. Αγγίζει με τα ακρόρωγά του τα ανάγλυφα. Οδηγεί τα δάχτυλά του ανάμεσα στις φθαρμένες γραμμές, στις σπασμένες ακμές, στα κοίλα και στις καμπύλες. Οι πέτρες είναι κρύες, μα δεν αναριγεί από αυτό. Είναι εκεί, αυτός κι αυτές. Η περηφάνια της ακριβής συγγένειας του ανάβει το νου, και αυτό του θολώνει τα μάτια.

Θλίψη, αλλά συγχρόνως και ανομολόγητη χαρά, τον κυριεύουν. Ταυτίζεται μαζί τους, έτσι όπως τα βλέπει γεμάτα πληγές. Η έρημη πατρίδα γαντζώνεται στο νου του. Πόσο μακριά της βρίσκονται τα Μάρμαρα και ο ίδιος! Περιφέρει τη ματιά του πάνω στα ανάγλυφα και, χωρίς να το καταλάβει, ζωντανεύει μπροστά του η πομπή των Παναθηναίων. Ανασύρονται, από ένα παρελθόν που φαίνεται ξεχασμένο, σκηνές μοναδικές. Παρακολουθεί την πομπή να ανηφορίζει προς την Ακρόπολη. Ακούει τα άλογα να χλιμιντρίζουν καθώς γλιστρούν στο καλντερίμι. Τα βόδια της θυσίας μουκανίζουν. Βλέπει να ανασαίνουν τα γεμάτα σφρίγος ημίγυμνα κορμιά των ανδρών και οι συνεσταλμένες φιγούρες των αγνών κοριτσιών. Γυμνά αγόρια, κρατώντας από ένα κλαδί δάφνης, τραγουδούν με τη συνοδεία αυλών. Τα τύμπανα δίνουν το ρυθμό. Φτάνουν στ’ αυτιά του, σε μια γλώσσα που δεν του είναι άγνωστη, οι επιδοκιμασίες των πολιτών. Οι θεές και οι θεοί βρίσκονται ανάμεσά τους. Ο Απόλλων, η Ήρα, ο Ερμής, η Ήβη, η Ίρις, ο Ηρακλής. Η αρχαία λιτανεία, ακολουθώντας το ίδιο ιερό μονοπάτι, πορεύεται μέσα στους αιώνες».

Πηγή για την εικόνα:

http://www.britishmuseum.org/explore/highlights/highlight_objects/gr/h/horsemen_-_west_frieze.aspx

Τα κίτρινα καπέλα

Κίτρινα, φωτεινά, σε κάνουν να κλείνεις τα μάτια από τη λάμψη. 

Νικόλαος Λύτρας για άλλη μια φορά. Το ψάθινο καπέλο, 1923-1926. Βρίσκεται στην Εθνική Πινακοθήκη της Ελλάδος.

Vincent Van Gogh, Self-Portrait with Straw Hat (Αυτοπροσωπογραφία με ψάθινο καπέλο), 1887. Βρίσκεται στο Detroit Institute of Art.

Αγνώστου καλλιτέχνη, Ερμής, 4^ος αιώνας π.Χ. Μέρος του ψηφιδωτού που ανακαλύφθηκε στις ανασκαφές της Αμφίπολης.

Η σημερινή ανάρτηση βασίζεται σε μια ιδέα του Βλάσση Τρεχλή.

Πηγές για τις εικόνες:

http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9D%CE%B9%CE%BA%CF%8C%CE%BB%CE%B1%CE%BF%CF%82_%CE%9B%CF%8D%CF%84%CF%81%CE%B1%CF%82

http://www.vangoghgallery.com/catalog/Painting/2104/Self-Portrait-with-Straw-Hat.html

http://www.news.gr/ellada/koinonia/article/182558/psyhopompos-ths-amfipolhs-ermhs-o-pio-ellhnas.html

Το τραγούδι του φθινοπώρου

Παρά τον ευχάριστο καιρό, οι πρώτες βροχές επιβεβαιώνουν τον ερχομό του φθινοπώρου. Ας το υποδεχτούμε με ένα ποίημα που από την αρχή ήταν προορισμένο να γίνει τραγούδι και πράγματι έγινε από μερικούς πολύ αγαπημένους Γάλλους τραγουδιστές.

Είναι το γνωστότατο ποίημα του Paul Verlaine «Chanson d’automne» («Φθινοπωρινό τραγούδι), από τη συλλογή του Poèmes saturniens (Σατούρνια ποιήματα) που εκδόθηκε το 1866.

Πορτραίτο του Paul Verlaine

από τον Gustave Courbet (1871) 

Λυρικός και μελαγχολικός, μποέμ και παθιασμένος, ο Verlaine έζησε μια ζωή θυελλώδη από κάθε άποψη. Ποιητής καταραμένος, μαζί με τον αγαπημένο του Arthur Rimbaud, o «φτωχός Lelian» είναι ο τυπικός εκπρόσωπος του συμβολισμού και της Décadence.

Το ποίημά του, με μια ιδιαίτερη μουσικότητα, με πολλά μαλακά, υγρά και έρρινα, σύμφωνα, με τον ήχο του βιολιού από τον δεύτερο στίχο να ακούγεται στο αυτί, διακρίνεται από μια διάχυτη μελαγχολία, που στήνει ένα υφάδι ανάμεσα στο εξωτερικό και στο εσωτερικό (την ψυχή του ποιητή) τοπίο, για τον χρόνο που φεύγει, τον εφήμερο και απροσδιόριστο.

Το ακούμε σε απαγγελία:

Τραγούδι το έκανε το 1940 ο Charles Trénet:

Επίσης, το τραγούδησε ο Leo Ferré:

Και ο Georges Brassens με τη βαθιά φωνή του:

Και το παράδοξο. Η πρώτη στροφή του φθινοπωρινού τραγουδιού, ελαφρά τροποποιημένη, χρησιμοποιήθηκε καλοκαιριάτικα, στις 5 Ιουνίου 1944, στις 9:15 το βράδυ, από το Radio Londres, ως κώδικας για να πληροφορηθεί με αυτόν το δίκτυο της γαλλικής αντίστασης που ονομαζόταν «Ventriloquist» για την επικείμενη απόβαση των συμμάχων στη Νορμανδία (operation overlord). Οι Ναζί κατάφεραν να αποκρυπτογραφήσουν το μήνυμα και να προετοιμάσουν ως έναν βαθμό την αντεπίθεσή τους.

Πηγές:

http://fr.wikipedia.org/wiki/Paul_Verlaine

https://www.youtube.com/watch?v=3tyIxVkqiyU

https://www.youtube.com/watch?v=c2R1ljpmRRo

https://www.youtube.com/watch?v=urCmYkowUoo

https://www.youtube.com/watch?v=_iq43Vs8CEw

Και φυλακισμένοι και σε δίλημμα (Μέρος Γ΄)

Το δίλημμα του φυλακισμένου (prisoner’s dilemma), έτσι όπως παρουσιάστηκε στις δύο προηγούμενες αναρτήσεις, διατυπώθηκε για πρώτη φορά τη δεκαετία του ’50 από δύο κοινωνικούς επιστήμονες: τον Merrill M. Flood και τον Melvin Dresher, και είναι ένα κλασικό πρόβλημα της θεωρίας των παιγνίων. Σύμφωνα με αυτήν, κριτήριο προτίμησης αποτελεί η ωφέλεια που θα προκύψει από κάποια ενέργεια και κανέναν ρόλο δεν παίζει το εάν το δρων υποκείμενο είναι εγωιστής ή αλτρουιστής, καλλιεργημένος ή όχι, συντηρητικός ή φιλελεύθερος.

Το δίλημμα του φυλακισμένου επηρέασε όμως και το πεδίο της ηθικής φιλοσοφίας, αφού η ωφέλεια ως κριτήριο προτίμησης αποτελεί κεντρική θέση της ηθικής θεωρίας του ωφελιμισμού, η οποία σαφώς διαφοροποιείται από την καντιανή αρχή της κατηγορικής προσταγής.

Έχει, επιπλέον, εφαρμογή και στην πολιτική φιλοσοφία. Η λύση στο δίλημμα, στην υποθετική περίπτωση που εσείς και ο συγκρατούμενός σας θα ήταν δυνατόν να φτάσετε σε κάποια συμφωνία, προϋποθέτει το γεγονός ότι αυτή η συμφωνία θα ήταν ικανή να επιβληθεί. Να, επομένως, ακόμα ένα επιχείρημα υπέρ του κοινωνικού συμβολαίου, όπως τουλάχιστον το συλλαμβάνει ο Hobbes: ως κοινωνία, επιθυμώντας να αποφύγουμε τη φυσική κατάσταση του πολέμου όλων εναντίον όλων, ακολουθούμε ορισμένους κανόνες στους οποίους όλοι συναινούμε και τους οποίους έχουμε τρόπους να επιβάλλουμε, είτε με τη διαμεσολάβηση του νόμου είτε με τους κοινωνικά επιβεβλημένους κανόνες.

Πάντως, το πιο ενδιαφέρον σημείο στο δίλημμα είναι το γεγονός ότι οι δύο φυλακισμένοι, εάν ενεργήσουν ορθολογικά (εάν δηλαδή ομολογήσουν) θα βρεθούν σε χειρότερη μοίρα απ’ ό,τι εάν ενεργήσουν ανορθολογικά (εάν δηλαδή δεν ομολογήσουν), εφόσον στη δεύτερη περίπτωση θα εκτίσουν ποινή μόλις ενός χρόνου. Έτσι φαίνεται. Είναι όμως έτσι πραγματικά; Είναι άραγε ορθολογικό να ομολογήσουν, αφού εκ των προτέρων ξέρουν καλά ότι είναι προτιμότερο γι’ αυτούς να σιωπήσουν από το να ομολογήσουν;

Πηγή για την εικόνα:

http://www.dreamstime.com/stock-photos-scientist-prisoner-cartoon-image29228023

Και φυλακισμένοι και σε δίλημμα (Μέρος Β΄)

Ποια είναι η λύση στο δίλημμα του φυλακισμένου;  Μα είναι φανερό: ό,τι κι αν αποφασίσει να κάνει ο Χ., εσείς πρέπει να ομολογήσετε. Ιδού πώς πρέπει να σκεφτείτε:

Υποθέστε ότι ο Χ. ομολογεί τη συμμετοχή του. Αν ομολογήσετε κι εσείς, θα καταδικαστείτε σε 5 χρόνια φυλάκισης, ενώ, αν δεν ομολογήσετε, θα καταδικαστείτε σε 10 χρόνια φυλάκισης. Επομένως, στην περίπτωση που ο Χ. ομολογήσει, σας συμφέρει να ομολογήσετε κι εσείς.

Υποθέστε ότι ο Χ. δεν ομολογεί τη συμμετοχή του. Αν εσείς ομολογήσετε, θα απελευθερωθείτε, ενώ, αν δεν ομολογήσετε, θα μείνετε φυλακισμένοι  1 χρόνο. Επομένως, στην περίπτωση που ο Χ., δεν ομολογήσει, σας συμφέρει να ομολογήσετε εσείς.

Υπάρχει, βεβαίως ένα πρόβλημα: το γεγονός ότι οι αρχές έχουν κάνει την ίδια προσφορά και στον Χ. Το πιθανότερο είναι ότι κι εκείνος, κάνοντας τον παραπάνω συλλογισμό, θα ομολογήσει. Αυτό σημαίνει ότι και οι δύο θα φυλακιστείτε 5 χρόνια, ενώ αν και οι δυο αποφασίζατε να μην ομολογήσετε, θα μένατε στη φυλακή μόνον 1 χρόνο. Τι μας κάνει να υποθέτουμε ότι και ο Χ. θα ομολογήσει; Μα το γεγονός ότι κι εκείνος, όπως κι εσείς, βλέπει το συμφέρον του εγωιστικά.

Από την άλλη, αν ήταν δυνατόν να επικοινωνήσετε με τον Χ. και να συμφωνήσετε μεταξύ σας ότι κανείς από τους δύο δεν θα ομολογήσει, τότε θα βρισκόσασταν και οι δύο σε  καλύτερη θέση απ΄ ό,τι αν ενεργούσατε ανεξάρτητα, αφού, ναι μεν δεν θα πετυχαίνατε το βέλτιστο αποτέλεσμα που είναι η άμεση απελευθέρωσή σας, αλλά, πάντως, θα μένατε μόνον 1 χρόνο στη φυλακή.

Βεβαίως είναι σημαντικό να εξασφαλίσετε ότι η μεταξύ σας συμφωνία θα τηρηθεί και από την πλευρά του Χ. Γιατί, αν ο Χ. πατήσει τη συμφωνία, την οποία εσείς θα τηρήσετε, τότε εκείνος μεν θα αφεθεί ελεύθερος, ενώ εσείς θα καταδικαστείτε σε 10 χρόνια φυλάκισης.

Στην περίπτωση, λοιπόν, που θα μπορούσατε να κάνετε με τον Χ. μία συμφωνία, το συμπέρασμα είναι ότι: α) αν και δεν επιφέρει το βέλτιστο αποτέλεσμα, είναι προτιμότερο να μην ομολογήσει κανένας από τους δύο και β) για να θεωρηθεί ορθολογική η συμμετοχή σας σε αυτήν τη συμφωνία, θα πρέπει να είστε σίγουροι ότι και εκείνος θα την τηρήσει, αφού η λύση του διλήμματος προϋποθέτει μια συμφωνία ικανή να επιβληθεί.

Πηγή για την εικόνα:

http://www.spectacle.org/995/

Και φυλακισμένοι και σε δίλημμα (Μέρος Α΄)

Υποθέστε ότι ζείτε σε μια ολοκληρωτική κοινωνία. Μια μέρα, εντελώς αιφνίδια και προς μεγάλη σας έκπληξη, σας συλλαμβάνουν με την κατηγορία της προδοσίας. Συνένοχός σας, σύμφωνα με την εκδοχή της αστυνομίας, είναι κάποιος Χ., ο οποίος έχει επίσης συλληφθεί και κρατείται σε χωριστό κελί. Επιμένετε για την αθωότητά σας, όμως γρήγορα αντιλαμβάνεστε ότι οι αρχές δεν ενδιαφέρονται για την αλήθεια, θέλουν μόνο να καταδικάσουν κάποιον. 

Σας κάνουν, λοιπόν, την παρακάτω πρόταση:

• Εάν ο Χ. δεν ομολογήσει τη συμμετοχή του ενώ εσείς ομολογήσετε και καταθέσετε εναντίον του, εσάς μεν θα σας αφήσουν ελεύθερο, ενώ ο Χ. θα καταδικαστεί σε 10 χρόνια φυλάκισης. 
• Εάν ο Χ. ομολογήσει τη συμμετοχή του και καταθέσει εναντίον σας ενώ εσείς δεν ομολογήσετε, εσάς μεν θα σας επιβάλουν 10 χρόνια φυλάκισης, ενώ εκείνον θα τον αφήσουν ελεύθερο.
• Εάν και οι δύο ομολογήσετε τη συμμετοχή σας, θα καταδικαστείτε και οι δυο σε 5 χρόνια φυλάκισης.
• Εάν κανείς από τους δυο σας δεν ομολογήσει, δεν θα υπάρχουν αρκετά αποδεικτικά στοιχεία για να σας καταδικάσουν και έτσι οι αρχές θα σας κρατήσουν φυλακισμένους για 1 χρόνο, όμως μετά θα σας αφήσουν και τους δύο ελεύθερους.

Επιπλέον, οι αστυνομικοί σάς ενημερώνουν ότι έχουν κάνει την ίδια πρόταση και προς τον Χ., με τον οποίο ωστόσο είναι αδύνατον να επικοινωνήσετε ώστε από κοινού να σχεδιάσετε τη δράση σας.

Σημειώνοντας ότι αυτό που πρωτίστως σας ενδιαφέρει είναι να μείνετε στη φυλακή όσο γίνεται λιγότερο, τότε πώς σας συμφέρει να ενεργήσετε; 

Θυμηθείτε ακόμα ότι πρόκειται για πρόβλημα που καθόλου δεν σχετίζεται με θέματα όπως: ατομική αξιοπρέπεια, ατομικά δικαιώματα κ.λπ. Το μόνο που μετράει είναι να υπολογίσετε με ακρίβεια τι σας συμφέρει περισσότερο.

Πηγή για την εικόνα:

https://www.floh.in/events/142