Για το Πάσχα που έρχεται και την άνοιξη που αργεί

Τελευταία ψώνια για το Πάσχα από το καλοντυμένο ζευγάρι. Ένα μπουκέτο λουλούδια τη βροχερή παραμονή. Θυμίζει τόσο πολύ το φετινό μας μουντό, αναποφάσιστα ανοιξιάτικο Πάσχα!

Ο πίνακας του Αμερικανού ζωγράφου και χαράκτη John Sloan με τίτλο Easter Eve (Παραμονή Πάσχα) δημιουργήθηκε το 1907 και σήμερα βρίσκεται σε ιδιωτική συλλογή. Πιστός στο πνεύμα της σχολής Ashcan, ο καλλιτέχνης ζωγραφίζει μία ακόμα σκηνή αστικής ζωής, την καθημερινότητα μιας μεγαλούπολης, την κίνηση σε έναν δρόμο όπου ο κόσμος πηγαινοέρχεται βιαστικός επειδή το Πάσχα καταφθάνει και η άνοιξη αργεί. Μια εικόνα που μοιάζει σαν να έχει συλληφθεί από το κλικ της φωτογραφικής μηχανής ή από το ανοιγοκλείσιμο του ματιού. Ένα στιγμιότυπο.

Πηγή για την εικόνα:

https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Easter_Eve_1907_John_Sloan.jpg

Για την Παναγία των Παρισίων που γνωρίσαμε

Χωρίς λόγια για ό,τι μας μάγεψε και για ό,τι ποτέ πια δεν θα είναι το ίδιο.

Maximilien Luce, Le Quai Saint-Michel et Notre Dame (1901)

Παρίσι, Musée d’ Orsay

Henri Matisse, Notre-Dame une fin d’ après-midi (1902)

Buffalo, Albright-Knox Art Gallery

Édouard Cortès, Place Saint-Michel, Notre Dame (1949)

Ιδιωτική Συλλογή

Jean-François Raffaëlli, Notre Dame de Paris (1896)

Παρίσι, Musée d’ Orsay

Maurice Utrillo, Notre Dame (1909)

Παρίσι, Musée de l’ Orangerie

Childe Hassam, Notre Dame Cathedrale, Paris (1888)

Ντιτρόιτ, Detroit Institute of Arts

Πηγές για τις εικόνες:

https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Maximilien_Luce_-_The_Quai_Saint-Michel_and_Notre-Dame_-_Google_Art_Project.jpg

https://en.wikipedia.org/wiki/File:Henri_Matisse,_1902,_Notre-Dame,_une_fin_d%27apr%C3%A8s-midi,_oil_on_paper_mounted_on_canvas,_72.4_x_54.6_cm,_Albright-Knox_Art_Gallery.jpg

https://www.wikiart.org/en/edouard-cortes/place-saint-michel-notre-dame-4

https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Jean-fran%C3%A7ois_raffa%C3%ABlli,_notre-dame_de_paris,_ante_1896.JPG

https://www.musee-orangerie.fr/en/artwork/notre-dame

https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Notre_Dame_Cathedral,_Paris,_1888_Childe_Hassam.jpg

Η γλώσσα ως "εργαλείο μαγείας": ιδέα

Ιδέα ήταν στα αρχαία ελληνικά η μορφή ή το είδος. Θέμα ιδ-, από τον αόριστο β΄ του ρήματος ὁρῶ. Η λέξη έλαβε εξέχουσα φιλοσοφική σημασία στον Πλάτωνα, όπου δήλωσε την αληθινή ουσία των όντων, της οποίας ο αισθητός κόσμος αποτελεί απλώς θολή αντανάκλαση. Οι Ιδέες ήσαν ουσίες αντιληπτές μέσω της όρασης. Να τονίσουμε επίσης ότι για τους Έλληνες μονάδα γνώσης ήταν η εικόνα. Μπορούμε να θυμηθούμε τις λέξεις εἶδος, εἴδωλον, θεῶμαι. Επίσης το ρήμα οἶδα, από όπου και η λέξη ἱστορία. Οι φιλόσοφοι για τον Πλάτωνα ήσαν τῆς ἀληθείας φιλοθεάμονες και για τον Έλληνα ο άνθρωπος, ζώντας στα όρια της μικρής αντικριστής πόλεως, ήταν από τη φύση του βλέμμα. Για να υπάρξει έπρεπε να στραφεί προς τον έτερο και σε αυτόν να καθρεφτιστεί.

Στα λατινικά το ρήμα ὁρῶ έγινε video. Από εκεί προέρχονται τα ρήματα που στις ευρωπαϊκές γλώσσες σημαίνουν βλέπω. Η λέξη «ιδέα» χρησιμοποιείται στις ευρωπαϊκές γλώσσες από το λατινικό επίθετο idealis: αγγλικά idea, γαλλικά idée, γερμανικά Idee. Σημαίνει την παράσταση των αισθητών αντικειμένων που σχηματίζεται στον νου, την αντίληψη καταστάσεων ή ιδιοτήτων. Ακόμα, ιδέα είναι κάθε αφηρημένη έννοια, η υποψία, όπως επίσης η εντύπωση που δημιουργείται σε κάποιον, χωρίς να έχει εξακριβωθεί η εγκυρότητά της. Η λέξη έχει και τη σημασία της γνώμης, της άποψης ή της κρίσης που δημιουργείται ή διατυπώνεται από κάποιον. Η σκέψη ή γνώμη που διατυπώνεται ως πρόταση, η στιγμιαία σκέψη την οποία κάνει κανείς ή το υψηλό ιδανικό είναι ακόμα κάποιες από τις σημασίες της λέξης. Η γνώση είναι το αποτέλεσμα συλλογιστικών μηχανισμών και θεμελιωμένων νοητικών αποδείξεων που αποδεικνύουν την αυτονόμηση της ανθρώπινης λογικής. Είναι ό,τι ονομάζουμε Ορθολογισμό. Είναι ενδεικτικό ότι η ίδιας ρίζας ελληνικές  λέξεις «ιδεαλισμός» και «ιδεολογία», δηλαδή ένα σύνολο ιδεών παγιωμένο σε σύστημα, αποτελούν μεταγραφή των αντίστοιχων ξενικών όρων. Η πρώτη μαρτυρείται στα ελληνικά από το 1840 και η δεύτερη από το 1782.

Πηγή για την εικόνα:

https://midnightmediamusings.wordpress.com/2014/07/01/plato-and-the-theory-of-forms/

Στο σαλόνι της Mme Geoffrin

Τα λογοτεχνικά σαλόνια είναι παριζιάνικη ιδιοτροπία και η Marie-Térèse Geoffrin είναι αναμφισβήτητα από τις πιο διάσημες παριζιάνες salonnières, αφού καταφέρνει, χάρη στην περιουσία και στην καλλιέργειά της, και συγκεντρώνει στο σαλόνι της, στο δείπνο της Τετάρτης, τους κορυφαίους καλλιτέχνες και επιστήμονες του καιρού της για διασκέδαση και ανταλλαγή φιλοσοφικής ή επιστημονικής επιχειρηματολογίας. Συγκλίσεις, αποκλίσεις, εντάσεις, διαφωνίες, συμφωνίες, αμφισβητήσεις, όλα είναι πιθανά. Αλλά η Mme Geoffrin είναι εκεί, κάθε φορά που τα πνεύματα ανάβουν, για να απαλύνει τις διαφορές και  διακριτικά να στρέψει τη συζήτηση σε άλλη κατεύθυνση.

Στο παρισινό Salon του 1814 εκτίθεται ένας πίνακας του Anicet Charles Gabriel Lemonnier με τίτλο Le salon de Madame Geoffrin en 1755 (Το σαλόνι της κυρίας Geoffrin στα 1755) που ζωγραφίστηκε μετά από παραγγελία της Josephine Beauharnais, της πρώτης συζύγου του Ναπολέοντα Βοναπάρτη. Σκοπός του ζωγράφου σε αυτήν τη φανταστική ανακατασκευή της πραγματικότητας είναι να παραδώσει στην αιωνιότητα όλα τα πρόσωπα που κυριαρχούν στην κοσμική, φιλοσοφική και καλλιτεχνική σκηνή του Παρισιού κατά την περίοδο του Διαφωτισμού, όλα τα πρόσωπα που αποτελούν τον κύκλο της Mme Geoffrin και συγκεντρώνονται στο πλούσια διακοσμημένο σαλόνι της.

Ο Georges-Louis Leclerc κόμης de Buffon πρώτος στα αριστερά της πρώτης σειράς στραμμένος για να συζητήσει με τον Louis Jean-Marie d’ Daubenton, η Mlle de Lespinasse, άλλη διάσημη salonnière και δεύτερη από τα αριστερά στην πρώτη σειρά, ο Charles André Van Loo ο μεσαίος της κεντρικής τριάδας με τον Claude Adrien Helvétius στα δεξιά του και τον Jean Le Rond d’ Alembert στα αριστερά του, ο Charles Louis de Secondat βαρόνος de la Brède et de Montesquieu πρώτος από τα δεξιά στη δεύτερη σειρά, ο Jean-Jacques Dortous de Mairant τρίτος από τα δεξιά στην τρίτη σειρά, ο François Quesnay όγδοος στα δεξιά της προτομής να φλυαρεί με τον Denis Diderot που κάθεται πλάι στα δεξιά του και με τον Anne Robert Jacques Turgot ακόμα πιο δεξιά του, ο δούκας Anne Claude de Caylus έκτος στα δεξιά της προτομής, ο Germain Soufflot, τέταρτος στα δεξιά της προτομής, ο δούκας Étienne-François de Choiseul στα αριστερά της προτομής, ο αββάς Guillaume-Thomas Raynal έβδομος από αριστερά στην τρίτη σειρά, δίπλα και στα δεξιά του ο Jean-Jacques Rousseau να συζητάει με τον Jean-Philippe Rameau, ο Pierre Carlet de Chamblain de Marivaux δεύτερος από αριστερά στην τρίτη σειρά, η Françoise de Graffigny τρίτη από τα αριστερά στη δεύτερη σειρά και αριστερά της ο Étienne Bonnot de Condillac, η Mme du Bocage έκτη από τα αριστερά στη δεύτερη σειρά να συνομιλεί με τον René-Antoine Ferchault de Réaumur, είναι όλοι εκεί μαζί με πολλούς άλλους. Ανάμεσά τους, τρίτη από αριστερά στην πρώτη σειρά η ίδια η οικοδέσποινα, η καλλιεργημένη Mme Geoffrin και στο δεξί της πλάι, στην πιο τιμητική θέση, ο πρίγκιπας Louis-François de Bourbon-Conti. Στο κέντρο του πίνακα δεσπόζει η προτομή του François-Marie Arouet, γνωστού με το όνομα Voltaire, στην ιδιοφυΐα του οποίου οι παριστάμενοι αποδίδουν τιμή αναθέτοντας στον δημοφιλή ηθοποιό Lekain (ντυμένο στα κόκκινα στο κέντρο του πίνακα, σε θέση περίοπτη δίχως άλλο) να διαβάσει την τραγωδία με τίτλο L’orpheline de Chine (Η ορφανή της Κίνας).

Και μπορεί όλοι αυτοί να μην βρέθηκαν την ίδια στιγμή στο φιλόξενο σαλόνι της Mme Geoffrin (η ιστορική πραγματικότητα διαψεύδει τον ζωγράφο), αλλά ο πίνακας λέει με πολλούς τρόπους την αλήθεια. Ο ιδιωτικός χώρος συναντά τον δημόσιο και όλες αυτές οι προσωπικότητες ποζάρουν με το βλέμμα στραμμένο στην αθανασία. Ο Διαφωτισμός βρίσκεται στο αποκορύφωμά του, το Παρίσι είναι η αγαπημένη πόλη, τα σαλόνια του τα ζηλεύει ολόκληρη η καλλιεργημένη Ευρώπη.  

Ο πίνακας σήμερα βρίσκεται στο Château de Malmaison, στη δυτική όχθη του Σηκουάνα, πρώην κατοικία της αυτοκράτειρας Josephine Beauharnais και τελευταία κατοικία του Ναπολέοντα κατά την περίοδο των 100 ημερών, στο διάστημα δηλαδή μετά την επιστροφή του από τη νήσο Elba και μέχρι την αποκατάσταση του βασιλιά Louis XVIII.

Πηγή για την εικόνα:

https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Salon_de_Madame_Geoffrin.jpg

Game of Thrones (Μέρος Β΄): μαθήματα πολιτικής φιλοσοφίας

«Εμείς ακολουθούμε το παλιό έθιμο. Το αίμα των Πρώτων Ανθρώπων κυλά ακόμη στις φλέβες των Σταρκ, και εξακολουθούμε να πιστεύουμε πως ο άντρας που αποφασίζει την καταδίκη πρέπει και να κρατά το σπαθί. Αν είναι να πάρεις τη ζωή ενός ανθρώπου, του το χρωστάς να τον κοιτάξεις στα μάτια και να ακούσεις τα τελευταία του λόγια». Έτσι εξηγεί ο άρχοντας του Βορρά Nedd Stark στον οκτάχρονο γιο του Bran το γιατί μόλις ο ίδιος αποκεφάλισε με σίγουρο χέρι τον άντρα που «λιποτάκτησε» από το Wall. Αυτό είναι το πρώτο μάθημα πολιτικής φιλοσοφίας που μας δίνει το Game of Thrones. Άποψη σκληρή αλλά έντιμη για όποιον διαθέτει εξουσία, για όποιον λαμβάνει αποφάσεις που θα έχουν συνέπειες στη ζωή των ανθρώπων.

Ο άρχοντας Eddard “Nedd” Stark
στην τηλεοπτική σειρά του HBO

«Ένιωθε το μέταλλο να σκληραίνει ολοένα περισσότερο με το πέρασμα της ώρας και το οδοντωτό ατσάλι τον εμπόδιζε  να γείρει πίσω. Οι βασιλιάδες δεν πρέπει να κάθονται άνετα, είχε πει ο Αίγκον ο Κατακτητής και είχε προστάξει τους σιδηρουργούς του να φτιάξουν ένα μεγάλο θρόνο από τα σπαθιά που είχαν παραδώσει στα πόδια του οι εχθροί του … Ο Νεντ έσκυψε μπροστά κι ένιωσε τα χέρια του ν’ ακουμπούν στο παγωμένο ατσάλι. Ανάμεσα στα δάχτυλά του εξείχε κι από μια λεπίδα και οι αιχμές από τα πλεγμένα μεταξύ τους σπαθιά πετάγονταν σαν γαμψώνυχα από τα μπράτσα του θρόνου. Είχαν περάσει τρεις αιώνες, κι όμως μερικά έκοβαν ακόμη. Ο Σιδερένιος Θρόνος ήταν γεμάτος παγίδες για όποιον δεν είχε τον νου του. Τα τραγούδια έλεγαν πως χρειάστηκαν χίλια σπαθιά για να φτιαχτεί. Τα είχε πυρώσει σαν καμίνι η ανάσα του Μπαλήριον, του Μεγάλου Τρόμου. Η σφυρηλάτηση κράτησε πενήντα εννιά μέρες. Και το αποτέλεσμα ήταν τούτο το στρεβλό, μαύρο τερατούργημα, καμωμένο από κοφτερές λάμες και σουβλιά και ταινίες από αιχμηρό μέταλλο. Ένας θρόνος ικανός να σκοτώσει άνθρωπο. Και είχε όντως σκοτώσει, αν έδινε κανείς πίστη στα τραγούδια». Αυτό είναι το δεύτερο μάθημα πολιτικής φιλοσοφίας που μας δίνει το Game of Thrones. Καθόλου τυχαία δεν είναι η μεγάλη έκταση της περιγραφής αυτού του ιδιότυπου θρόνου, εφόσον όλη η δράση μπαίνει σε λειτουργία για την κατάκτησή του. Ο θρόνος, εκτός από άβολος, είναι και επικίνδυνος. Αυτό όμως σε τίποτα δεν εμποδίζει τους επίδοξους μνηστήρες να τον διεκδικούν με τίμημα συχνά ακόμα και τη ζωή τους. Εξάλλου, «Στο παιχνίδι του στέμματος, κερδίζει κανείς ή πεθαίνει» λέει κάποια στιγμή στον Nedd Stark η Cercei Lannister.  

Ο Σιδερένιος Θρόνος

«Ο μαύρος μάλλινος μανδύας του (του Nedd Stark) ήταν στερεωμένος στους ώμους του με την ασημένια πόρπη του αξιώματός του. Μαύρο, λευκό και γκρίζο, όλα αποχρώσεις της αλήθειας». Αυτό είναι το τρίτο μάθημα πολιτικής φιλοσοφίας που μας δίνει το Game of Thrones. Τον βοήθησε τον Nedd η εντιμότητα, η ευθύτητα, η ηθική του ευαισθησία. Καθόλου, είναι η απάντηση. Ο πιο ηθικός χαρακτήρας του έργου πεθαίνει στο πρώτο κιόλας βιβλίο. Και μάλιστα, η ηθικότητά του είναι όπλο στα χέρια των εχθρών του: ξέρουν με ποιον έχουν να κάνουν, ξέρουν τι πρέπει να περιμένουν, δολοπλοκίες και απάτες είναι πολύ μακριά απ’ αυτόν, οπότε κάθε σχεδιασμός των αντιπάλων του είναι βέβαιο ότι δεν θα σκοντάψει σε κατι απρόσμενο και μυστικό, σε κάτι σκοτεινό που σχεδιάζεται σε μυστικά δωμάτια με φαύλους συμβούλους. Το να βγάλουν από τη μέση τον Nedd είναι η πιο εύκολη υπόθεση για τους Lannister.

Δύναμη, εξουσία, ελευθερία, ισότητα, δικαιώματα, επανάσταση, αξίες και ηθική είναι οι κυρίαρχες πολιτικές ιδέες στο έργο του George R. R. Martin. Ρεαλισμός (ενδεικτικά στο πρόσωπο του Twyin Lannister που επιδιώκει να διατηρήσει και να σταθεροποιήσει την εξουσία του), μαρξισμός (δείτε τη φεουδαλική οργάνωση του κόσμου), αναρχισμός (στο πρόσωπο του Petyr Baelish)) φεμινισμός (στο πρόσωπο της Daenerys Targaryen και της Cercei Lannister που αγωνίζονται να κυβερνήσουν μέσα σε έναν κόσμο ανδρών), κονστρουκτιβισμός (προσέξτε ότι η πολιτική τάξη θεωρείται κοινωνική κατασκευή) είναι κάποιες από τις πολιτικές θεωρίες που αποτυπώνονται εκεί. Επιπλέον, ο οίκος των Stark είναι ο παράγοντας σταθερότητας στη γη της Westeros. Είναι ένας οίκος συντηρητικός, που προσπαθεί να διατηρήσει την ισορροπία σε ένα περιβάλλον σημαδεμένο από ανταρσίες και επαναστάσεις. Το σύνθημά του “Winter is coming” αντιστοιχεί σε έναν βίο λιτό, αποταμιευτικό. Και, από την άλλη, έχει τη διάθεση να επεκτείνει την «αυθόρμητη τάξη» (για να θυμηθούμε τον Hayek), η οποία καθορίζει τον τρόπο διανομής των αγαθών, ώστε να καλύπτει και τις αδύναμες τάξεις. Γιατί η απόσταση που χωρίζει «το σωστό από το λάθος, την αλήθεια από το ψέμα, τη ζωή από το θάνατο» είναι κοφτερή σαν την κόψη ενός στιλέτου από δρακοκόκαλο και βαλυριανό ατσάλι.

Η Cercei Lannister, ο Tyrion Lannister,

ο John Snow και η Daenerys Targaryen

στην τηλεοπτική σειρά του HBO

Και όλα αυτά τοποθετημένα σε έναν κόσμο που δεν έχει τίποτα το ρομαντικό, ούτε προκαλεί νοσταλγία για την τελειότητά του, αλλά είναι ασταθής και δυστοπικός, γεμάτος από πόλεμο, ίντριγκες, δολοφονίες και προδοσίες. Έναν κόσμο που είναι ταυτόχρονα χομπσιανός (στην οποία όλοι αγωνίζονται εναντίον όλων) και μακιαβελικός (ρεαλισμός και προσαρμοστικότητα στην υπηρεσία του σκοπού της εξουσίας). Ένα κόσμο που, σύμφωνα με τις συμβάσεις του είδους της φανταστικής λογοτεχνίας, δεν είναι ο δικός μας, αλλά τοποθετείται σε έναν απροσδιόριστο χρόνο (σε κάποιο ψευτομεσαιωνικό περιβάλλον) και βεβαίως σε έναν τόπο δημιουργημένο για τις ανάγκες του μυθιστορήματος. Αυτός ο κόσμος όμως είναι καθρέφτης του πραγματικού. Όσα ζουν οι ήρωες του Martin σε τούτο το παιχνίδι του στέμματος γειώνονται στη νομοτέλεια στου δικού μας εξωτερικού κόσμου, ξεκολλάνε από τον χώρο του φανταστικού και γίνονται α-χρονικά και α-τοπικά με την έννοια ότι είναι πάγια στοιχεία του παιχνιδιού της εξουσίας σε κάθε τόπο και κάθε χρόνο. Η πειστικότητα της «αλλότητας» και η έκταση της ιδιομορφίας του δημιουργημένου κόσμου βασίζονται ακριβώς στο γεγονός ότι υπάρχουν σ’ αυτόν χαρακτηριστικά πολύ κοντινά μας και άμεσα αναγνωρίσιμα.

   

Πηγές για τις εικόνες:

https://en.wikipedia.org/wiki/Ned_Stark#/media/File:Ned_Stark-Sean_Bean.jpg

https://en.wikipedia.org/wiki/Iron_Throne_(A_Song_of_Ice_and_Fire)#/media/File:Iron_Throne-World_of_Ice_and_Fire_(2014).jpg

https://www.nme.com/blogs/tv-blogs/game-of-thrones-season-8-release-date-trailers-spoilers-theories-2129812