Ο κυβερνήτης της Ινδίας Βρετανός στρατηγός Sir Charles Napier έφριξε με τα έθιμα που
συνάντησε εκεί. Κυρίως με αυτό που ονομαζόταν sati ή suttee, δηλαδή με την υποχρέωση μιας
γυναίκας να καεί στη νεκρική πυρά του συζύγου της. Οι Ινδοί, όμως, ήσαν
αμετάπειστοι. Ο στρατηγός δεν είχε δικαίωμα να τους απαγορεύσει να εφαρμόσουν
τον ηθικό τους νόμο. Μια αντιπροσωπία τους συναντήθηκε με τον στρατηγό για να
του εξηγήσει ότι ενεργούσε αντίθετα με τα έθιμά τους, πράγμα απαράδεκτο. Και ο
στρατηγός, με το βρετανικό του φλέγμα, τους απάντησε ατάραχος: «Καλά λοιπόν,
έχετε τα έθιμά σας. Αλλά στη χώρα μου το να υποχρεώσεις μια γυναίκα να καεί στη
νεκρική πυρά του συζύγου της είναι ένα έθιμο που τιμωρείται με θάνατο».
Φαντάζομαι ότι μετά από αυτήν την προειδοποίηση οι Ινδοί
υποχώρησαν και εγκατέλειψαν το έθιμό τους. Δεν είναι όμως αυτό το ζήτημα. Το
ζήτημα είναι ο πολιτισμικός σχετικισμός (cultural relativism), τον οποίο σθεναρά ευνοούν ορισμένοι ηθικοί
φιλόσοφοι.
Τι υποστηρίζει ο πολιτισμικός σχετικισμός; Υποστηρίζει ότι διαφορετικές
κοινωνίες έχουν διαφορετικούς, συχνά αποκλίνοντες, ηθικούς κώδικες. Εντός της συγκεκριμένης
κοινωνίας είναι καθορισμένο το ηθικώς ορθόν. Ο στρατηγός Napier θα έπρεπε,
λοιπόν, να επιτρέψει τη συνέχιση του suttee;
Άρα, δεν υπάρχει ένας αντικειμενικός κανόνας για να κρίνουμε
το ηθικά ορθό ή εσφαλμένο και κάθε πολιτισμός μπορεί να ορίζει τους δικούς του
κανόνες; Δεν υπάρχει κριτήριο βάσει του οποίου να κρίνουμε εάν ο κώδικας μιας
κοινωνίας είναι καλύτερος από τον κώδικα μιας άλλης; Άρα, η ηθική αλήθεια δεν
έχει καθολικό χαρακτήρα; Ο ηθικός κώδικας της δικής μας κοινωνίας είναι απλώς ένας
ανάμεσα στους άλλους και μόνο από υπεροψία ασκούμε κριτική στους άλλους πολιτισμούς,
ενώ θα έπρεπε να είμαστε ανεκτικοί; Κι αν τα αξιακά πρότυπα μιας κοινωνίας προωθούν
την έλλειψη ανεκτικότητας; Θα μπορούσαμε, ή θα έπρεπε, να επικρίνουμε αυτήν την
κοινωνία, δεδομένου ότι αυτή απλώς ακολουθεί τον δικό της κώδικα; Και πώς ένας σχετικιστής
θα υποστηρίξει την εφαρμογή ενός ηθικού κώδικα έξω από τα όρια μιας
συγκεκριμένης κοινωνίας; Ας πούμε, στην περίπτωση που ένας λαός έχει καταλάβει
κάποιον άλλον, εν τέλει ποιος ηθικός κώδικας θα υπερισχύσει; Γιατί, με άλλα
λόγια, να υποστηρίξει κανείς τα έθιμα των Ινδών και όχι των Άγγλων; Ή, γιατί να
υποστηρίξει το αντίθετο;
Τελικά, μήπως η ηθική είναι απλώς θέμα γνώμης ή γούστου; Εάν,
όμως, όλοι έχουν δίκιο, μήπως είναι εξίσου πιθανόν όλοι να έχουν άδικο; Μοιάζει
σαν να μην μπορούμε να αποφασίσουμε αν η γη είναι επίπεδη ή στρογγυλή, επειδή
κάποιοι υποστηρίζουν το πρώτο και κάποιοι το δεύτερο. Κι όμως, σ’ αυτό το
παράδειγμα κάποιοι σίγουρα σφάλλουν. Δεν μπορεί να ισχύει το ίδιο και στην
ηθική;
Ανάμεσα στα άλλα, ένα βασικό ζήτημα είναι αν θα
αμφισβητήσουμε την ιδέα της ηθικής προόδου (ίσως και της προόδου γενικότερα),
που έφερε σημαντικές ηθικές βελτιώσεις (κατάργηση της δουλείας, δικαιώματα της γυναίκας
κ.λπ.). Και αν πράγματι αμφισβητήσουμε την ηθική πρόοδο, έχουμε τότε περιθώρια
αναθεώρησης και βελτίωσης;
Και, τέλος, είναι πράγματι αλήθεια ότι οι ηθικοί κώδικες των
διαφορετικών πολιτισμών αποκλίνουν τόσο; Δεν υπάρχουν αξίες κοινές σε όλους τους
πολιτισμούς, απαραίτητες για την ίδια την ύπαρξή τους;
Μήπως, αντί να εστιάζουμε στις διαφορές, να ανακαλύψουμε τις
συγκλίσεις, ώστε να αποφασίσουμε τι είναι ηθικά αποδεκτό και τι όχι, άσχετα από
την πολιτισμική χειραγώγησή μας;
Πηγή για την εικόνα:
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου