Ο David Ricardo για το ελεύθερο εμπόριο

 Η ημέρα του Αγίου Βαλεντίνου του 1996 συνέπεσε να γιορτάζεται στην Αμερική μόλις μία εβδομάδα πριν από τις κρίσιμες προκριματικές εκλογές στην περιοχή του New Hampshire. Λόγω της ημέρας, ο ρεπουμπλικανός προεδρικός υποψήφιος Patrick Buchanan μπήκε σε ένα ανθοπωλείο θέλοντας να αγοράσει για τη σύζυγό του μια δωδεκάδα τριαντάφυλλα. Και τι ανακάλυψε; Ότι τα περιζήτητα μέσα στο καταχείμωνο τριαντάφυλλα εισάγονταν από την Κολομβία. Ταράχτηκε, επειδή σκέφτηκε πόσες θέσεις εργασίας χάνονται για τους Αμερικανούς πολίτες και μοιράστηκε τις ανησυχίες του με τους ψηφοφόρους του εκφωνώντας έναν πύρινο λόγο κατά της εισαγωγής λουλουδιών. Ο προεδρικός υποψήφιος φαίνεται ότι αγνοούσε δύο βασικές έννοιες τις οποίες εισηγήθηκε στην οικονομική θεωρία ο γεννημένος το 1772 στην Αγγλία αλλά ολλανδοεβραϊκής καταγωγής David Ricardo με το έργο του Principles of Political Economy and Taxation (Αρχές της πολιτικής οικονομίας και φορολογίας): την έννοια του συγκριτικού πλεονεκτήματος (comparative advantage) και την έννοια του κόστους ευκαιρίας (opportunity cost), που και οι δυο περιγράφουν αυτό που ονομάζουμε ρικαρντιανό υπόδειγμα.

Πράγματι, δεν είναι καθόλου κολακευτικό για τους Αμερικανούς να χαρίζουν στις αγαπημένες τους, την ημέρα της γιορτής των ερωτευμένων, λουλούδια που προέρχονται από την Κολομβία. Όμως, όπως είναι γνωστό, για να παραχθούν λουλούδια τον χειμώνα, απαιτούνται θερμαινόμενα θερμοκήπια με μεγάλο κόστος ενέργειας, αλλά και διάφοροι άλλοι σπάνιοι οικονομικοί πόροι. Θα μπορούσε, παρόλα αυτά, η Αμερική, εάν το επιθυμούσε, να προωθήσει την παραγωγή τριαντάφυλλων διαθέτοντας τους απαραίτητους πόρους; Η απάντηση είναι ναι. Αλλά με τι κόστος; Προφανώς, η χειμωνιάτικη παραγωγή λουλουδιών θα απορροφούσε πόρους στερώντας τους από άλλον παραγωγικό κλάδο, ας πούμε από τον κλάδο των ηλεκτρονικών, με αποτέλεσμα τη μείωση της παραγωγής ηλεκτρονικών υπολογιστών. Είναι αυτό που ο Ricardo ονόμασε κόστος ευκαιρίας. Το κόστος ευκαιρίας των τριαντάφυλλων σε σχέση με των υπολογιστών ισούται με τον αριθμό των υπολογιστών που θα μπορούσαν να παραχθούν με τους πόρους που θα χρησιμοποιούνταν για την παραγωγή συγκεκριμένου αριθμού τριαντάφυλλων.

Πρακτικά, αν στην Αμερική καλλιεργούνταν για την ημέρα του Αγίου Βαλεντίνου 10.000.000 τριαντάφυλλα με πόρους που θα μπορούσαν να διατεθούν στην παραγωγή 100.000 υπολογιστών, το κόστος ευκαιρίας αυτών των 10.000.000 τριαντάφυλλων  θα ήταν ίσο με 100.000 υπολογιστές. Αν, αντίθετα, αυτά τα 10.000.000 τριαντάφυλλα καλλιεργηθούν στην Κολομβία, το κόστος ευκαιρίας θα ήταν πολύ μικρότερο, δεδομένου ότι εκεί, στο νότιο ημισφαίριο, ο Φεβρουάριος είναι μήνας της καλοκαιρινής περιόδου. Επιπλέον, η πιθανότητα, αντί για τριαντάφυλλα, να παραχθούν εκεί υπολογιστές, είναι αμφισβητούμενη, διότι οι Κολομβιανοί εργάτες δεν είναι τόσο αποτελεσματικοί όσο οι συνάδελφοί τους στην Αμερική στην παραγωγή πολύπλοκων προϊόντων. Ενδεχομένως, λοιπόν, αντί για 10.000.000 τριαντάφυλλα θα ήσαν σε θέση να παράγουν μόνον 3.000 υπολογιστές.

Αυτή διαφορά στο κόστος ευκαιρίας οδηγεί σε μια πολύ επωφελή διευθέτηση: η Αμερική μπορεί να μην καλλιεργεί τριαντάφυλλα και να διοχετεύσει τους αντίστοιχους πόρους στην παραγωγή υπολογιστών, ενώ η Κολομβία μπορεί να καλλιεργεί τριαντάφυλλα αποδεσμεύοντας πόρους από την παραγωγή υπολογιστών. Στην ουσία, αυτή η διευθέτηση αυξάνει το παγκόσμιο προϊόν και στους δύο κλάδους προϊόντων, αυξάνοντας έτσι την κατανάλωση και, συνεπώς, την παγκόσμια οικονομική πίτα. Τι έχει συμβεί; Κάθε χώρα εξειδικεύεται στην παραγωγή εκείνου του προϊόντος για το οποίο, σύμφωνα με τον  Ricardo, διαθέτει συγκριτικό πλεονέκτημα και εξάγει αυτό το προϊόν στο πλαίσιο του ελεύθερου εμπορίου. Οι δύο χώρες αγοράζουν τελικά η μία από την άλλη το προϊόν που χρειάζονται σε τιμή χαμηλότερη από το κόστος ευκαιρίας της καθεμιάς. Με απλά λόγια ο Patrick Buchanan αγόρασε τα τριαντάφυλλα για τη σύζυγό του σε τιμή χαμηλότερη απ’ ό,τι αν παράγονταν στην Αμερική, και μάλιστα τα αγόρασε χωρίς να θέσει σε κίνδυνο την εργασία των Αμερικανών πολιτών.

Είναι στην πραγματική οικονομία όλα τόσο ρόδινα; Όχι πάντοτε. Διάφορα στοιχεία παρεμβαίνουν προκαλώντας αναταράξεις, χωρίς όμως αυτό να επηρεάζει τον γενικό κανόνα. Μάλλον οδηγεί στο συμπέρασμα ότι και στο ελεύθερο εμπόριο πρέπει να εφαρμόζονται κανόνες που επιβάλλονται εντός του πλαισίου του και όχι από παράγοντες έξω από αυτό.

Πηγές:

https://static.eudoxus.gr/books/05/chapter-11505.pdf

https://en.wikipedia.org/wiki/David_Ricardo#/media/File:Portrait_of_David_Ricardo_by_Thomas_Phillips.jpg

https://en.wikipedia.org/wiki/On_the_Principles_of_Political_Economy_and_Taxation#/media/File:David_Ricardo_-_On_the_principles_of_political_economy_and_taxation_(1817,_title).jpg