Ο Πρώσος στρατηγός και θεωρητικός του πολέμου Carl Philip Gottlieb von Clausewitz δεν κατάφερε μέχρι το τέλος
της ζωής του να ολοκληρώσει το opus
magnum του
που είχε τον λιτό τίτλο Vom
Kriege
(Περί πολέμου). Πέθανε, εξάλλου, νέος,
μόλις 51 ετών (το 1831), και μάλιστα όχι στο πεδίο της μάχης, αλλά από χολέρα.
Το βιβλίο άρχισε να γράφεται μετά την αποστρατεία του και αφού πρώτα ο Clausewitz είχε διακριθεί σε πολλές
μάχες και είχε υπηρετήσει ως επιτελάρχης στη μάχη εναντίον του Ναπολέοντα στο
Βατερλώ.
Το έργο του Clausewitz
αποτελεί μέχρι σήμερα σημείο αναφοράς, επειδή ξεκαθαρίζει και διασαφηνίζει
έννοιες από άποψη ανθρωπολογική και φιλοσοφική, επειδή έχει χαρακτήρα τόσο
θεωρητικό όσο και πρακτικό, επειδή έχει αφηρημένο βάθος και ταυτόχρονα είναι το
συστηματικό αποτέλεσμα μιας βιωματικής σχέσης με το αντικείμενό του.
Ο πόλεμος είναι «πράξη βίας προκειμένου να εξαναγκάσουμε
τον αντίπαλο να εκτελέσει τη βούλησή μας»: αυτός είναι ο πιο γνωστός ορισμός του
πολέμου (είναι η αμιγής του έννοια), ο οποίος έχει το πλεονέκτημα της καθολικής
εφαρμογής ανεξαρτήτως κοινωνίας, πολιτισμού ή πολιτικής, που σχηματίζονται σε
συγκεκριμένο χώρο και χρόνο. Η έχθρα και το μίσος, ακόμα και σε μεγάλης
κλίμακας πολέμους, αποτελούν τα κίνητρα, σε συνδυασμό με τη φιλοδοξία και τη
φιλαρχία και, επομένως, οι πηγές του πολέμου έχουν μια διάσταση υπαρξιακή. Κατά
συνέπεια, η βία, ακόμα και η άκρα βία, είναι απολύτως προϋποθετική και
αναμενόμενη, ενώ ο «μετριασμός» είναι απολύτως παράλογος, όποιο είδος πολέμου
και αν διεξάγεται έστω κι αν πρόκειται για αγώνα μεταξύ δύο μόνον αντιπάλων (εξάλλου,
ο πόλεμος δεν είναι τίποτα άλλο παρά μια μονομαχία σε ευρύτερη κλίμακα) και, υπ’
αυτήν την έννοια, εκείνο που έχει σημασία δεν είναι η έκταση, αλλά η ένταση της
βίας. Βεβαίως, η συνθήκη του πολιτισμού, παρότι δεν μεταβάλλει την ουσία του,
μεταβάλλει τη φυσιογνωμία του πολέμου, εμποδίζοντας την ολοκληρωτική αποφόρτιση
λόγω της έλλειψης συνοχής και λόγω των αντίρροπων, αμφίρροπων ή ομόρροπων
παραγόντων που ρυθμίζουν το πολιτισμικό σύνολο. Η ενότητα των πρωτόγονων
πολέμων πολλαπλασιάζεται και κατακερματίζεται και ο πόλεμος δεν κερδίζεται πια
με μάχη (οπότε είναι χρήσιμη η τακτική) αλλά με μάχες (οπότε είναι χρήσιμη η
στρατηγική). Ολοκληρωτική κινητοποίηση δεν υφίσταται στον «πολιτισμένο» πόλεμο,
υφίσταται όμως τελειοποίηση της πολεμικής τέχνης: η βία εξοπλίζεται με τις
εφευρέσεις των τεχνών και των επιστημών.
Από την άλλη, η πολιτική, η δημόσια-πολιτική επικοινωνία
των ανθρώπων στο πλαίσιο της κοινωνικής ένωσης, σχετίζεται με τον πόλεμο όπως ο
άνθρωπος σχετίζεται με τη βία: χωρίς να παραιτείται από αυτήν, δεν μπορεί,
ωστόσο, να ζει συνεχώς με αυτήν. Η αναγκαιότητα της ειρήνης δεν οφείλεται,
λοιπόν, σε ηθικούς αλλά σε πολιτισμικούς παράγοντες και η πολιτική είναι αυτή
που χαλιναγωγεί την τυφλή βία, προσδιορίζει τα κίνητρα και υποτάσσει τον πόλεμο
στους σκοπούς της. Πολιτική και πόλεμος δεν αποτελούν διαφορετικές συνθήκες. «Ο
πόλεμος είναι συνέχιση της πολιτικής με άλλα μέσα», σύμφωνα με την πιο γνωστή
ρήση του Clausewitz. Και
η στρατηγική, ως μετάβαση από το πεδίο της μάχης στο θέατρο του πολέμου,
αγγίζει έτσι την πολιτική ή κυβερνητική τέχνη, θα λέγαμε ότι ακόμα και
ταυτίζεται με αυτήν. Στην ουσία, ο πόλεμος είναι μέρος της πολιτικής (και όχι
το αντίθετο), ένα ιδιαίτερο πεδίο μέσα στο ευρύτερο πεδίο της δεύτερης, ένα
στοιχείο της πολιτικής σύγκρουσης. Και όχι … η πολιτική δεν έχει ηθικές
υποχρεώσεις (δεν υπάρχει ηθική εξουσία έξω από την έννοια του κράτους και του
νόμου), παρά είναι κι αυτή αγώνας ισχύος και, άρα, δεν χρειάζεται κανείς να
χασομεράει άσκοπα για κάτι που είναι αναγκασμένος να αποδεχθεί ως αμετάβλητο
και αναπόδραστο.
Ούτε στον πόλεμο χωρούν ηθικές αναστολές: όλα επιτρέπονται
και αποτιμώνται με μέτρο τον βασικό στόχο των επιχειρήσεων. Η μόνη «φιλανθρωπία»
που δικαιολογείται στον πραγματικό πόλεμο είναι η συντριβή του αντιπάλου που θα
τον καταστήσει ανίκανο να συνεχίσει να μάχεται και, άρα, ακίνδυνο. Η
αιματοχυσία δεν μπορεί να αποφευχθεί και η καλοσύνη είναι ασυγχώρητη. Όσο για
το αποτέλεσμα ενός πολέμου, είναι τόσο αβέβαιο (με τη φράση Fog of War = Ομίχλη του πολέμου αποδίδεται συνήθως αυτή
η αβεβαιότητα)!
Είναι ο Clausewitz
πολεμοχαρής;
Το ερώτημα είναι καταστατικά άκυρο. Ο Πρώσος δεν προτείνει τον πόλεμο, δεν
μπορεί όμως να τον αποκλείσει, και αυτό για λόγους ανθρωπολογικούς και ιστορικούς.
Η θεώρησή του είναι καταφανώς περιγραφική, δίχως κανένα κανονιστικό περιεχόμενο.
Πηγές για τις εικόνες:
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου