George Berkeley: κλωτσώντας μια πέτρα

 

“Esse est percipi” («η ύπαρξη είναι αντίληψη»). Αυτή η φράση, της οποίας η πατρότητα ανήκει στον George Berkeley, Ιρλανδό φιλόσοφο και Επίσκοπο του Cloyne που έζησε τον 18^ο αιώνα, είναι ένα από τα διασημότερα φιλοσοφικά αποφθέγματα.

Ο Berkeley ήταν ιδεαλιστής. Πίστευε, δηλαδή, ότι υλικά πράγματα δεν υπάρχουν. Υπάρχουν μόνο σύνολα ιδεών που τα αντιλαμβανόμαστε με τον νου. Ένα αντικείμενο είναι ένα τέτοιο σύνολο ιδεών, δικών μου και των άλλων. Αν κανείς δεν βλέπει ή δεν ακούει τα αντικείμενα, τότε αυτά παύουν να υπάρχουν, εφόσον δεν είναι παρά οι ιδέες που έχουμε γι’ αυτά. Να, λοιπόν, γιατί η ύπαρξη είναι αντίληψη.

Αυτή η θέση του Berkeley έρχεται σε πλήρη αντίθεση με ό,τι πιστεύουμε οι περισσότεροι άνθρωποι, έρχεται σε αντίθεση με την κοινή λογική. Οι περισσότεροι πιστεύουμε ότι ο κόσμος υπάρχει πραγματικά και δεν υπάρχει απλώς στο μυαλό μας. Με άλλα λόγια, ό,τι υπάρχει εξακολουθεί να υπάρχει ακόμα κι όταν εμείς δεν είμαστε εκεί για να πιστοποιούμε την ύπαρξή του. Ένα δέντρο που πέφτει στο δάσος κάνει θόρυβο ακόμα κι όταν κανείς δεν υπάρχει εκεί για να το ακούσει. Η κάμαρά μας μένει στη θέση της ακόμα κι όταν εμείς κλείνουμε την πόρτα της πίσω μας. Το φως του ψυγείου σβήνει παρότι εμείς δεν βλέπουμε ότι αυτό πράγματι συμβαίνει. Η σοκολάτα που έχω ακουμπισμένη στο γραφείο μου παύει να υπάρχει μόνο αν την φάω κι όχι όταν απλώς βγω από το δωμάτιο και δεν μπορώ πλέον να την δω.

Όταν ο πολύς Samuel Johnson ρωτήθηκε τι πιστεύει για τη θεωρία του Berkeley, τι νομίζετε ότι έκανε; Κλώτσησε μια μεγάλη πέτρα και είπε ειρωνικά: «αρνούμαι ό,τι έγινε», τρίβοντας συγχρόνως το πόδι του που τον πέθαινε από τον πόνο! Όμως, ο Berkeley, που δεν ήταν καθόλου ανόητος και γι’ αυτό παραδεχόταν την εμπειρία, θα μπορούσε να απαντήσει: «ο πόνος που προκάλεσε η πέτρα στο πόδι του δόκτορα Johnson αποδεικνύει μόνον την ύπαρξη της ιδέας μιας σκληρής πέτρας, όχι την ύπαρξη των υλικών αντικειμένων». Πραγματική πέτρα που να προκαλεί πόνο στο πόδι μας δεν υπάρχει, υπάρχει απλώς μια αίσθηση πόνου που έχουμε.

Παρέμενε, όμως, ακόμα ένα πρόβλημα που έπρεπε να λύσει ο ιδιόρρυθμος αυτός Επίσκοπος. Είναι δυνατόν τα αντικείμενα να εισέρχονται και να εξέρχονται συνεχώς από την εμπειρία μας; Είναι, δηλαδή, δυνατόν, ένα δέντρο να πέφτει με θόρυβο όταν είμαστε παρόντες και εντελώς αθόρυβα όταν απουσιάζουμε; Μια κάμαρα ή μια σοκολάτα να βρίσκονται στη θέση τους όταν είμαστε εκεί και να εξαφανίζονται όταν χάνονται από τα μάτια μας; Ο Berkeley το σκέφτηκε καλά και κατέληξε ότι ποτέ τα αντικείμενα δεν μένουν χωρίς κάποιον να τα παρακολουθεί. Συνεπώς, αυτά εξακολουθούν να υπάρχουν χωρίς διακοπή. Ποιος είναι αυτός ο κάποιος που έχει τα μάτια του πάντοτε στραμμένα προς τα αντικείμενα; Μα φυσικά, ο Θεός. Ο Θεός κάνει αντικειμενικά όλα τα σύνολα ιδεών που εμείς οι άνθρωποι ονομάζουμε πράγματα.

Κι ενώ ο Berkeley απέτυχε να πραγματοποιήσει το όνειρό του και να ιδρύσει ένα Κολέγιο στο νησί των Βερμούδων για την εκπαίδευση δημόσιων λειτουργών και ιεραποστόλων, ωστόσο, μετά τον θάνατό του, το διασημότερο Πανεπιστήμιο της Δυτικής Ακτής των Ηνωμένων Πολιτειών πήρε το όνομα του: το Berkeley στην Καλιφόρνια!

 

Πηγή για την εικόνα:

https://commons.wikimedia.org/wiki/File:John_Smibert_-_Bishop_George_Berkeley_-_Google_Art_Project.jpg