Thomas Reid: η περίπτωση του αξιωματικού

Ενστάσεις στην άποψη του John Locke για το ζήτημα της προσωπικής ταυτότητας με βάση τη θεωρία της μνήμης (θυμίζω ότι, σύμφωνα με τον φιλόσοφο, η ομοιότητα της μνήμης είναι μεταφυσικά επαρκής και αναγκαία για την ομοιότητα των προσώπων) διατύπωσε ο Σκωτσέζος φιλόσοφος Thomas Reid. Γι’ αυτόν, οι αναμνήσεις επιτρέπουν σε κάποιον να γνωρίζει το παρελθόν του, αποτελούν μια ένδειξη προσωπικής ταυτότητας, αλλά δεν αποδεικνύουν ότι πρόκειται για το ίδιο άτομο στην πάροδο του χρόνου, εφόσον οι άνθρωποι σχηματίζουν αναμνήσεις για διάφορα περιστατικά της ζωής τους, κάποιες από τις οποίες είναι πιθανόν να λησμονήσουν.

Ο Reid χρησιμοποιεί μάλιστα ένα παράδειγμα. Ας υποθέσουμε ότι ένας νεαρός γενναίος αξιωματικός θυμάται ότι, όταν ήταν πιτσιρίκος, τον είχαν ξυλοφορτώσει επειδή έκλεψε λίγα μήλα από ένα ξένο περιβόλι. Όταν γερνάει, στρατηγός πια, παύει πια να θυμάται αυτό το περιστατικό της παιδικής του ηλικίας, ενώ θυμάται πολύ καλά το μετάλλιο που του απονεμήθηκε πριν από μερικά χρόνια. Είναι ο γέρος στρατηγός το ίδιο πρόσωπο με τον πιτσιρίκο; Ο Locke θα απαντούσε κατηγορηματικά όχι. Βάσει της θεωρίας του, ο γέρος στρατηγός δεν μπορεί να είναι το ίδιο πρόσωπο με το άτακτο αγοράκι. Γιατί; Διότι δεν διατηρεί καμία ανάμνηση από το επεισόδιο της παιδικής του ηλικίας. Αντίθετα, ο νεαρός αξιωματικός είναι το ίδιο πρόσωπο με το παιδί, επειδή θυμάται και την αταξία και την τιμωρία του. Προκύπτει, όμως, έτσι το εξής παράλογο: ο γέρος στρατηγός είναι το ίδιο πρόσωπο με τον νεαρό και ο νεαρός είναι το ίδιο πρόσωπο με τον πιτσιρίκο, αλλά ο γέρος ΔΕΝ είναι το ίδιο πρόσωπο με το παιδί. Η αρχή «αν Α=Β και Β=Α, τότε Α=Γ» παραβιάζεται έτσι κατάφωρα.
Κι αν ο στρατηγός με κάποιον μαγικό τρόπο θυμηθεί; Σύμφωνα με τον Locke, θα είναι το ίδιο πρόσωπο με το παιδί εφόσον μπορεί να επαναλάβει την ιδέα μια προγενέστερης πράξης με την ίδια συνείδηση που είχε γι΄αυτήν την πρώτη φορά. Πράγμα απίθανο για την περίπτωση του στρατηγού. Αυτός μπορεί να θυμηθεί το γεγονός, αλλά είναι αμφίβολο ότι θα ανακαλέσει τις σκέψεις και τα συναισθήματα της παιδικής του ηλικίας.
Και δείτε τώρα το μπέρδεμα που δημιουργείται. Αν ο στρατηγός θυμηθεί την αταξία του και την θεωρήσει βασική για την ταυτότητά του, τότε δεν είναι πια ο στρατηγός, αλλά είναι απαράλλαχτο το παιδί που ήταν όταν συνέβη το επεισόδιο. Αν πάλι αυτός και ο πιτσιρίκος δεν έχουν καμιά σχέση, τότε η ταυτότητα είναι σχετική και δεν μπορεί να κριθεί αντικειμενικά. Μένει έτσι εκκρεμές το ζήτημα της διατήρησης της συνέχειας, αλλά και η δυνατότητα  μεταβολής της προσωπικής ταυτότητας.

Ο Reid, πάντως, λύνει το πρόβλημα υποστηρίζοντας ότι αυτό που ενδιαφέρει δεν η μνημονική ανάκληση, την οποία εισηγήθηκε ο Locke, αλλά οι επικαλυπτόμενες αναμνήσεις.

Πηγή για την εικόνα:

https://commons.wikimedia.org/wiki/File:ThomasReid.jpg