Έχετε δει την ταινία Freaky Friday (Απίστευτη
Παρασκευή), στην οποία μια μητέρα (η Jamie Lee Kurtis) αλλάζει σώμα με την κόρη της (τη Lindsay Lohan) με αποτέλεσμα ένα σωρό
ξεκαρδιστικά επεισόδια; Και, στο πιο
δραματικό, θυμάστε τη Verwandlung (Μεταμόρφωση) του Franz Kafka,
όπου ένας άνθρωπος, ο Gregor Samsa,
μεταμορφώνεται σωματικά σε ένα γιγάντιο σιχαμερό σκαθάρι; Ο ήρωας, παρά τη
μεταμόρφωσή του, δεν παύει να είναι ο ίδιος ο Gregor, να έχει τις ίδιες σκέψεις και
συναισθήματα, να διατηρεί την προσωπική του ταυτότητα.
Φανταστείτε κάτι ανάλογο. Έναν πρίγκιπα και έναν τσαγκάρη
που, όταν το βράδυ πέφτουν να κοιμηθούν, ανταλλάσσουν τις αναμνήσεις τους. Ο πρίγκιπας
ξυπνάει το πρωί με τις αναμνήσεις του τσαγκάρη και ο τσαγκάρης με τις αναμνήσεις
του πρίγκιπα. Και οι δυο ξυπνούν στον συνηθισμένο τους χώρο και η εξωτερική τους
εμφάνιση δεν έχει καθόλου αλλάξει. Όλοι εξακολουθούν να τους βλέπουν ως πρίγκιπα
και ως τσαγκάρη αντίστοιχα. Όμως, η σωματική συνέχεια, που σχετίζεται με την
υλική υπόσταση και την εκτατότητα σε χώρο και χρόνο, δεν έχει καμιά σημασία. Ο
πρίγκιπας με τις αναμνήσεις του τσαγκάρη νιώθει πως είναι τσαγκάρης και ο
τσαγκάρης με τις αναμνήσεις του πρίγκιπα νιώθει πως είναι πρίγκιπας. Αυτό που
μετράει είναι η ψυχολογική συνέχεια και η συνειδητή μνήμη. Μετράει τίνος τις αναμνήσεις
έχουν. Ούτε έχει σημασία ότι καθένας είναι ο ίδιος άνθρωπος που ήταν και πριν. Μετράει
ότι, παρόλο που καθένας είναι ο ίδιος άνθρωπος, δεν είναι το ίδιο πρόσωπο. Διότι πρόσωπο είναι ένα σκεπτόµενο
νοήµον ον, που διαθέτει λόγο και αναστοχασµό και µπορεί να εξετάσει τον εαυτό
του σαν τον εαυτό του, το ίδιο σκεπτόµενο πράγµα σε διαφορετικούς χρόνους και
τόπους. Εν τέλει, πρόσωπα μας κάνει η επίγνωση του εαυτού.
Φανταστείτε ακόμα ότι ο τσαγκάρης τυχαίνει να έχει διαπράξει
κάποιο έγκλημα. Ποιον θα θεωρήσουμε ένοχο και θα τιμωρήσουμε γι’ αυτό; Τον
τσαγκάρη, που το διέπραξε μεν αλλά το έχει σβήσει από τη μνήμη του αφού ξύπνησε
με τις πριγκιπικές αναμνήσεις, ή τον πρίγκιπα, που ναι μεν δεν το διέπραξε αλλά
θυμάται ότι το έκανε, αφού ξύπνησε με τις αναμνήσεις του τσαγκάρη που είναι ο ένοχος;
Αλίμονο στους δικαστές που πρέπει να αποφασίσουν!
Αυτό το νοητικό πείραμα, που το πρότεινε ο Άγγλος εμπειριστής
φιλόσοφος John Locke,
δείχνει πόσο το ζήτημα της ανθρώπινης ταυτότητας συνδέεται με την ηθική ευθύνη.
Ο Locke πίστευε ότι ο Θεός τιμωρεί μόνο για τα εγκλήματα που
θυμόμαστε ότι έχουμε διαπράξει. Και ας μην σκεφτούμε να κάνουμε στα ψέματα ότι
έχουμε ξεχάσει τις κακές μας πράξεις. Δεν μπορούμε να ξεγελάσουμε τον
παντογνώστη Θεό.
Και τι γίνεται με την Ανάσταση και τον Παράδεισο; Θα
μπορέσει το ίδιο το σώμα μας να αναστηθεί αν, ας πούμε, μας κομματιάσει μια
βόμβα ή αν γίνουμε γεύμα ενός κανιβάλου; Ο Locke μας καθησυχάζει. Δεν χρειάζεται να
έχουμε το ίδιο σώμα, χρειάζεται μόνο να είμαστε το ίδιο πρόσωπο, δηλαδή να
έχουμε τις αναμνήσεις μας, έστω κι αν αυτές έχουν ενσωματωθεί στο σώμα του
κανιβάλου που μας καταβρόχθισε.
Το ζήτημα της ανθρώπινης ταυτότητας συνδέεται, όμως, και με
την πολιτική ευθύνη, αφού πρέπει να ξέρουμε από ποιον θα ζητήσουμε να
εκπληρώσει συγκεκριμένες ευθύνες και υποχρεώσεις τις οποίες έχει αναλάβει.
Τελικά ποιοι είμαστε; Εγώ, με τα άσπρα μαλλιά και τις ελαφρές
ρυτίδες, είμαι το ίδιο πρόσωπο με εκείνο το χαμογελαστό ροδαλό κοριτσάκι με τα
σκούρα καστανά μαλλιά που βλέπω όταν ανοίγω το άλμπουμ με τις παλιές
φωτογραφίες; Αλλά τι λέω; Θυμάμαι το φόρεμα που φορούσα τότε –Πάσχα ήταν- και
την κορδέλα που μου είχε αγοράσει ο παππούς. Ναι, είμαι το ίδιο πρόσωπο, επειδή
έχω τη μνήμη εκείνης της ημέρας που στήθηκα μπροστά από τον φωτογράφο για να
απαθανατιστώ. Γυρίζοντας, όμως, τις σελίδες του άλμπουμ με βλέπω ακόμα πιο
μικρή, είμαι δεν είμαι ενός χρόνου, και φωτογραφίζομαι λίγο πριν από τη βάφτισή μου.
Είμαι η ίδια εγώ; Τίποτα δεν θυμάμαι από αυτό το γεγονός. Και, παρόλο που οι
άλλοι προσπαθούν να μου θυμίσουν πόσο έκλαιγα στην επαφή με το παγωμένο νερό, η
μνήμη μου δεν με βοηθάει. Για τον Locke εγώ και το μωρό που βαφτίζεται είμαστε το ίδιο άτομο, αλλά
όχι το ίδιο πρόσωπο. Κι όσο μεγαλώνω και το παρελθόν αρχίζει να μου διαφεύγει, τόσο
συρρικνώνεται το πρόσωπο που είμαι.
Πηγή για την εικόνα:
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου