Η αρχαία τέχνη σαν παραμύθι XVI

Τρέχαμε με τη μικρή Σελάνα στην αμμουδιά, εκεί που σκάει το κύμα, και παίζαμε με τα σχήματα που άφηνε πίσω του ο φλοίσβος, μαζί κοχύλια και φύκια.

- Κοίτα, Φάων, μου είπε, στιγμή δεν μένουν ακίνητα.

Το αδηφάγο κύμα πήγαινε κι ερχόταν αδιάκοπα. Σε μια ανέμελη στιγμή το πόδι μου άγγιξε κάτι σκληρό κι έσκυψα να το πιάσω. Ένα κομμάτι μάρμαρο, ίσα με τη μισή μου παλάμη, ήταν. Τα άκρα του που θα του έδιναν μορφή είχαν χαθεί. Είχανε γίνει άμμος.

- Α, τι ωραίο που είναι, αναφώνησε η Σελάνα.

Το περιεργάστηκα με προσοχή. Φαίνεται πως ο χρόνος και η άμμος κατεργάστηκαν με μαστοριά τις όμορφες καμπύλες του. Το ακούμπησα στο απλωμένο χέρι της. Την ήξερα καλά την αγαπημένη μου, δεν ήθελε πολλά για να είναι ευτυχισμένη. Της αρκούσε να περπατάει στην ακροθαλασσιά και να έχει κάτι δικό μου στα χέρια της.

- Το νερό, οι πέτρες, τ’ αστέρια, όλα έχουν ψυχή, είπε.

- Λες πως ένα τόσο δα μικρό κομμάτι μάρμαρο είχε κάποτε ζωή;

- Δες το και μόνος σου.

- Πες μου, γλυκιά μου, εσύ που συνηθίζεις να βλέπεις τρυφερά όνειρα, ποιανού ψυχή να έφτιαξε τούτο εδώ το ειδώλιο; Ποια δάχτυλα το έπλασαν; Σε ποιο εργαστήρι; Για ποιον να έγιναν όλα αυτά;

Έκλεισε τα μάτια, όπως κάνουν οι μάντισσες, έστρεψε το κεφάλι της στον ουρανό, προς τη μεριά του ήλιου και αποκρίθηκε.

- Νέος στα χρόνια ήταν και πικράθηκε πολύ όταν έχασε την αγάπη του. Αυτός το άφησε εκεί που σκάει το κύμα, να το σμιλέψει η θάλασσα.

- Για ποια νάταν άραγε;

- Ποιος να σου απαντήσει, καλέ μου Φάωνα; Ο φλοίσβος που πηγαινοέρχεται και μουρμουράει αδιάκοπα; Τη γλώσσα του δεν ξέρεις κι ούτε ποτέ θα μάθεις.

Έπιασα το χέρι της που το κρατούσε τρυφερά.

- Πόσα φεγγάρια να πέρασαν μέχρι να χαθεί η μορφή του.

- Καλύτερα να σκέφτεσαι πόσα φεγγάρια θα περάσουν ακόμη για να γίνει άμμος αυτό το μικρό ειδώλιο.

- Αμέτρητα, φαντάζομαι, ώσπου να χαθεί μέσα στους μύριους κόκκους.

- Αμέτρητα, ναι, μα τίποτα δεν θα χαθεί. Σ’ αυτή την αμμουδιά θα ζει και θα τα λέει με το κύμα.

- Για πάντα;

- Ποιος ξέρει; Ο φλοίσβος κρατάει καλά τα μυστικά της ζωής.

- Να χαρώ την ομορφιά σου τότε πριν την κλέψει ο χρόνος, πριν η μνήμη του ονόματός μου χαθεί από τη γλώσσα των άλλων.

ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Πρόκειται για βιολόσχημο ειδώλιο από τον Σάλιαγκο της Αντιπάρου (5300 π.Χ.), ύψους 6,6 εκ.,

Το παραμύθι έγραψε ο Βλάσσης Τρεχλής.

 

Πηγή για την εικόνα:

http://www.arxeion-politismou.gr/2018/01/violoeidi-violosxima-eidolia-6500-xronon.html 

Ονόματα αρχαιοελληνικά και ένας μύθος

 

Μικρό κοριτσάκι, πανέμορφο, ήταν η Περσεφόνη, κόρη της ἠυκόμου Δήμητρας, τέταρτης συζύγου του πατέρα θεών και ανθρώπων, του καταιβάτη Δία. Ο θεός του Άδη, ο χθόνιος Πλούτων, την είδε και την ερωτεύθηκε. Όμως, τι ελπίδες είχε να δεχτεί η Κόρη να τον ακολουθήσει στο σκοτεινό βασίλειό του; Κι έτσι, συνωμότησε με τον Δία. Την ώρα που η Περσεφόνη αμέριμνη έπαιζε στο Νύσιον Πεδίον, στον μαλακόν λειμῶνα, και, μαζί με τις φίλες της, μάζευε ρόδα, κρόκους και μενεξέδες, είδε μπροστά της να βλασταίνει ένας νάρκισσος με εκατό βλαστάρια και ευωδιά μεθυστική -δόλωμα φτιαγμένο από τη Γη με την υπόδειξη του Δία. Έτρεξε η  Περσεφόνη να αδράξει το υπέροχο άνθος και, τότε, ο Άδης με το άρμα του, ζεμένο με τα αθάνατα άλογά του, την άρπαξε και βιαστικά την έφερε στο βασίλειό του.

Τοιχογραφία από τον μικρό βασιλικό τάφο της Βεργίνας
(340 π.Χ.)

Τοιχογραφία από την Αμφίπολη, τάφος Καστά
(4^ος αιώνας π.Χ. )

Frederic Leighton (1891)
Λιντς, Leeds Art Gallery

Έψαχνε η μάνα της, έλιωνε από τον καημό, και σπόρος δεν φύτρωνε στη γη. Πεινούσαν οι άνθρωποι. Ο Δίας δέχτηκε συμβιβασμό: η Περσεφόνη θα μοίραζε τον χρόνο της ανάμεσα στη γη και στον κάτω κόσμο, ανάμεσα στον σύζυγο και στην πότνια μητέρα της. Ο μύθος του μαρασμού και της αναγέννησης της φύσης έχει γεννηθεί. Μαζί και τα Ελευσίνια Μυστήρια.

Gian Lorenzo Bernini (1621-1622)
Ρώμη, Galleria Borghese

Λεπτομέρεια από το γλυπτό του Bernini

Οι φίλες της Περσεφόνης, κόρες του βαθύκολπου Ωκεανού, έμειναν μόνες. Ο ομηρικός ύμνος στη Δήμητρα, εκεί όπου η περικαλλής Περσεφόνη αφηγείται στην απαρηγόρητη μητέρα της τον δόλο του Κρονίδη πατέρα της, διασώζει τα ονόματα των φιλενάδων της: γλυκά, μελωδικά. Λευκίππη, Φαινώ, Ηλέκτρα, Ιάνθη, Μελίτη, Ιάχη, Ρόδεια, Καλλιρόη, Μηλόβασις, Τύχη, Ωκυρόη (η καλικῶπις), Χρυσηίς, Ιειάνειρα, Ακάστη, Άδμητη, Ροδόπη, Πλουτώ, Καλυψώ (η ἱμερόεσσα), Στυξ, Ουρανία, Γαλαξαύρα (η ἐρατεινή). Επίσης, η Παλλάς (η ἐγρεμάχη) και η Άρτεμις (η ἰοχέρα). Κάποιες από αυτές διακρίνονται και στον πίνακα του Peter Paul Rubens (1636-1637), που βρίσκεται στη Μαδρίτη, στο Museo del Prado.

Πηγές για τις εικόνες:

https://en.wikipedia.org/wiki/File:Hades_abducting_Persephone.jpg

https://commons.wikimedia.org/wiki/File:The_Abduction_of_Persephone_by_Pluto,_Amphipolis.jpg

https://en.wikipedia.org/wiki/File:Frederic_Leighton_-_The_Return_of_Persephone_(1891).jpg

https://en.wikipedia.org/wiki/File:Rape_of_Prosepina_September_2015-3a.jpg

https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Rape_of_Prosepina_September_2015-2b.jpg

https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Peter_Paul_Rubens_-_The_Rape_of_Proserpina,_1636-1638.jpg

Ασφαλίζοντας τις χήρες των παστόρων

Η ιδέα που έχουμε για τους Σκωτσέζους είναι πολύ στερεοτυπική: φορούν kilts, τρώνε haggies και διασκεδάζουν με γκάιντα. Αυτό που δεν ξέρουμε είναι ότι σ’ αυτούς οφείλουμε το πρώτο σύστημα ασφάλειας ζωής. Πιο συγκεκριμένα, το οφείλουμε σε δύο Σκωτσέζους πάστορες, τον Robert Wallace και τον Alexander Webster, που συνεργάστηκαν με τον επίσης Σκωτσέζο καθηγητή μαθηματικών στο Colin Maclaurin. Μαθηματική διάνοια ήταν και ο Wallace. Ήταν, επίσης, και δεινός πότης, και το ίδιο ήσαν και οι φίλοι του.

Η ζωή στο Εδιμβούργο, κατά τον 18^ο αιώνα, δηλαδή την εποχή που ζούσαν σ’ αυτό ο Wallace, ο Webster και ο Maclaurin, ήταν δύσκολη και το προσδόκιμο ζωής πολύ χαμηλό. Οι πάστορες, παρότι άνθρωποι του Θεού, πέθαιναν κι αυτοί νέοι όπως όλοι οι άλλοι συμπατριώτες τους. Στην περίπτωσή τους, όμως, υπήρχε μια επαχθέστατη διάταξη, που είχε εκδοθεί το 1672 από τη βασίλισσα Anne, σύμφωνα με την οποία η οικογένεια του αποβιώσαντος λάμβανε ως βοήθημα μόνο το μισό του ετήσιου μισθού του και μόνο για τη χρονιά του θανάτου του. Από την επόμενη χρονιά τους περίμενε η εξαθλίωση. Ο Επίσκοπος του Εδιμβούργου, αναγνωρίζοντας το πρόβλημα, σκέφτηκε να τους χορηγείται και μια εφάπαξ αποζημίωση, η οποία, ωστόσο, απείχε πολύ από το να είναι ικανοποιητική.

Ο Wallace και ο Webster σκέφτηκαν τότε κάτι πολύ επαναστατικό, αλλά και απολύτως μέσα στο πνεύμα του καιρού τους, που ήδη είχε αρχίσει να καταλαβαίνει την αξία της αφάλισης και έναντι θεομηνιών, αλλά και έναντι εμπορικής κακοτυχίας. Μάλιστα, είχαν ήδη γίνει οι πρώτες μελέτες για τις παραμέτρους που έπρεπε να ληφθούν υπόψη σε ενδεχόμενη ασφάλιση. Το καινοτόμο που εισηγήθηκαν οι δύο πάστορες ήταν ότι οι πάστορες, όσο ήσαν εν ζωή, θα πλήρωναν ως ασφάλιση ένα χρηματικό ποσόν το οποίο θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για να δημιουργηθεί ένα κεφάλαιο και αυτό, στη συνέχεια, θα μπορούσε να επενδυθεί επικερδώς. Σε αυτήν την περίπτωση, η αποζημίωση για τις χήρες και τα ορφανά θα προερχόταν από τις αποδόσεις της επένδυσης. 

Ο τρεις φίλοι έκαναν όλους τους περίπλοκους υπολογισμούς που απαιτούνταν και καθόρισαν τα ρίσκα (ποιος ήταν ο πιθανός αριθμός θανάτων παστόρων ετησίως και, άρα, πόσοι δικαιούχοι θα εμφανίζονταν στο μέλλον; ποιο θα ήταν το προσδόκιμο ζωής αυτών των δικαιούχων; ποιο χρηματικό ποσό θα έπρεπε να πληρώνει ετησίως κάθε πάστορας για τη μετέπειτα υποστήριξη της οικογένειάς του κ.λπ.), αφού συγκέντρωσαν στοιχεία από όλα τα πρεσβυτέρια της Σκωτίας. Καθόρισαν, μάλιστα, 4 επίπεδα ασφάλισης, που εξασφάλιζαν αντίστοιχα τέσσερα διαφορετικά επίπεδα αποζημίωσης μετά θάνατον. Είχε, επιπλέον, προβλεφθεί και ένα ποσόν που θα κάλυπτε τα διαχειριστικά έξοδα αυτού που ονομάστηκε “Scottish Ministers’ Widows’ Fund” (Σκωτσέζικο Ταμείο για τις Χήρες των Παστόρων). Το ενδιαφέρον είναι οι προβλέψεις και οι υπολογισμοί ήσαν τόσο ακριβείς, ώστε στις πέντε απόπειρες που έγιναν για να υπολογιστεί η αποτίμηση του κεφαλαίου, ο Wallace και ο Webster έπεσαν έξω μόλις 1 λίρα.

Και το ακόμα πιο ενδιαφέρον είναι ότι, παρόλο που και οι δυο ήσαν τόσο γερά ποτήρια, πέθαναν ο πρώτος στην ηλικία των 74 και ο δεύτερος στην ηλικία των 75 ετών. Άρα, οι οικογένειές τους ελάχιστα ωφελήθηκαν από το πρωτοποριακό του ασφαλιστικό σχέδιο. Έζησαν, όμως, αρκετά για να δουν ότι τους υπολογισμούς τους δικαιωμένους και την ιδέα τους να εμπεδώνεται και να διαδίδεται.

Πηγή για τις εικόνες:

https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Wallace_-_Dissertation_on_the_numbers_of_mankind_in_antient_and_modern_times,_1753_-_5808147.tif

https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Alexander_Webster_Caricature.jpg 

Η αρχαία τέχνη σαν παραμύθι XV

 

- Άκου, φίλε, είπε η Σφίγγα, όταν ο νεαρός ταξιδιώτης κάθισε στην πέτρα απέναντί της. Ο δρόμος αυτός που πήρες δεν θα σου βγει σε καλό. Εμείς οι δυο θα παίξουμε με τις λέξεις, όπως τα παιδιά παίζουν με τα κότσια, να ξέρεις όμως πως στο τέλος θα βγούμε και οι δυο χαμένοι. Όχι γιατί θα φταίνε τα λάθη των γονιών μας, ούτε γιατί δεν τα λογαριάσαμε σωστά, αλλά γιατί κάποιος άλλος, κάποιος ποιητής, κάποιος θεατρίνος, που του αρέσει να δίνει ρόλους στους ανθρώπους, επινόησε να βρεθούμε εδώ στην ερημιά για να στήσει τον ντροπιαστικό μας θάνατο. Αν θέλεις, πριν αρχίσουμε να ρίχνουμε τα ζάρια, πριν αρχίσω τις ερωτήσεις, να την κάνουμε από εδώ. Κανείς δεν θα μάθει τίποτα για μας. Κανείς δεν θα μας μνημονεύσει και κανείς αγγειοποιός δεν θα πουλήσει τα αγγεία του με τις μουτσούνες μας επάνω.

Ο νεαρός ταξιδιώτης άκουσε με προσοχή τη Σφίγγα και απάντησε. 

- Καταλαβαίνω πως θέλεις να το βάλεις στα πόδια για να γλιτώσεις από μένα, αλλά, πριν τα συμφωνήσουμε, θα ήθελα να μου λύσεις μια απορία. Πες μου ποιανού ποιητή κόρη είσαι; Γιατί μ’ αυτό το μπέρδεμα που βλέπω πάνω σου δεν ξέρω τι να υποθέσω.

- Με κοροϊδεύεις;

- Καθόλου, αλλά να, έχω ακούσει πως όταν ανακατεύονται τα ζώα με τους ανθρώπους γεννάνε τέρατα.

- Δεν σε παρεξηγώ, η άγνοια είναι ανθρώπινη αδυναμία. Πράγματι πάνω μου βλέπεις παράξενα πράγματα και δεν έχεις άδικο να υποθέτεις ό,τι θέλεις. Το ίδιο όμως δεν γίνεται και όταν ανακατεύονται στην ψυχή του ανθρώπου παράταιρα πράγματα;

- Τι ξέρεις που δεν ξέρω;

- Την ψυχή σου να φυλάξεις, δεν ξέρεις τι σχεδιάζει ο ποιητής για σένα.

- Σ’ αυτό δεν έχεις άδικο, μάντης δεν είμαι, αλλά το βρίσκεις σωστό να πάμε κόντρα στους χρησμούς των θεών; Στην επιθυμία των αφεντάδων μας; Στη φαντασία των ποιητών;

- Άσε τους θεούς και τους βασιλιάδες στην ησυχία τους. Από το μυαλό του ποιητή πρέπει να δραπετεύσουμε πριν μας καταστρέψει και τους δύο.

- Σου αρέσουν τα μεγάλα λόγια, αλλά μάλλον είσαι αφελής. Μόνο αν σβήσει ο ήλιος θα γλιτώσουμε από τους ποιητές. Ο ποιητής με έφερε στον δρόμο σου γιατί ήρθε η ώρα σου να χαθείς. Είπε: από το σφιχτό αγκάλιασμά της δεν θα πεθάνει άλλος.

- Αγνόησέ τον και άκουσέ με πριν να είναι αργά. Πάμε να φύγουμε μακριά από τους ανθρώπους, μακριά από την άθλια μοίρα τους. Θα τους απαλλάξουμε από ένα βουνό βάσανα και θα γλιτώσουμε κι εμείς.

- Προτιμώ να ακολουθήσω τη μοίρα μου παρά μια ζωή όπου δεν θα έχω κάποιο ρόλο.

- Πάρε την καλή απόφαση πριν να είναι αργά.

- Με προστάζεις ή μου ζητάς να συμφιλιωθώ μαζί σου; Μήπως θέλεις οι δυο μας να γράψουμε την ιστορία των ανθρώπων από την αρχή;

- Όχι!

- Όχι; Τότε, αν δεν γίνουμε ποιητές, ποιος ο λόγος να σε ακολουθήσω; Ο άνθρωπος υπάρχει γιατί κάποιος ποιητής έδωσε νόημα στη ζωή του. Άκου με προσεχτικά και δεν θα ξανακούσεις τη φωνή μου. Πιο πολύ εμπιστεύομαι τον ποιητή παρά την ουρά σου. Είναι πιο έντιμος από σένα και σ’ αυτόν θα μείνω πιστός. Κι αν αυτός αποφάσισε να χαθείς εσύ απ’ το δικό μου χέρι κι εγώ με τη σειρά μου να χαθώ από κάτι άλλο, θα έχει τους λόγους του. Αλλά πολλά είπαμε.

Και με μια γρήγορη κίνηση ο νεαρός ταξιδιώτης έσυρε το σπαθί του ποιητή από τη θήκη του και έκοψε το λαιμό της Σφίγγας.

ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Πρόκειται για αττική κύλικα, που εικονίζει τον Οιδίποδα και τη Σφίγγα (470-460 π.Χ.). 

Το παραμύθι έγραψε ο Βλάσσης Τρεχλής.

Πηγή για την εικόνα:

https://el.m.wikipedia.org/wiki/%CE%91%CF%81%CF%87%CE%B5%CE%AF%CE%BF:Oedipus_and_the_Sphinx_of_Thebes,_Red_Figure_Kylix,_c._470_BC,_from_Vulci,_attributed_to_the_Oedipus_Painter,_Vatican_Museums_(9665213064).jpg