Τριτοπρόσωπη VS Πρωτοπρόσωπη Αφήγηση

«Ποιος είναι αυτός ο παντογνώστης αφηγητής, ο πανταχού παρών, που την ίδια στιγμή μπαίνει παντού, την ίδια στιγμή βλέπει την ορθή και την ανάποδη των πραγμάτων, που την ίδια στιγμή παρακολουθεί τις κινήσεις του προσώπου και τις κινήσεις της συνείδησης, που γνωρίζει το παρόν, το παρελθόν και το μέλλον κάθε περιπέτειας; Δεν μπορεί παρά να είναι Θεός». Με αυτόν τον τρόπο ο Alain Robbe-Grillet, εισηγητής, στη θεωρία και την πράξη, του νέου μυθιστορήματος ή αντι-μυθιστορήματος (nouveau roman ή anti-roman), ορίζει τον πρωτοπρόσωπο αφηγητή.

Ο ίδιος, επιχειρώντας στο έργο του να πετύχει την ψυχρή αντικειμενικότητα, παρότι βαλλόμενος έντονα από τους εκπροσώπους της παραδοσιακής λογοτεχνίας, αυτής της λογοτεχνίας της οποίας εμβληματικός εκπρόσωπος είναι ο Balzac, προτιμάει τον πρωτοπρόσωπο αφηγητή, τον οποίο περιγράφει ως εξής: «Όχι μόνο υπάρχει ένας άνθρωπος, στα μυθιστορήματά μου π.χ., που περιγράφει κάθε πράγμα, αλλά είναι και ο λιγότερο αμέτοχος απ’ όλους τους ανθρώπους: είναι αντίθετα δεσμευμένος π ά ν τ ο τ ε σε μια περιπέτεια όλο πάθος, από τις πιο εφιαλτικές, σε σημείο που να παραμορφώνει συχνά το όραμά του και να δημιουργεί στον εαυτό του φαντασιώσεις που κοντεύουν να γίνουν ντελίριο». Αυτός ο αφηγητής διαθέτει το μεγάλο πλεονέκτημα ότι δεν είναι Θεός και, άρα, δεν μεταφέρει τίποτα άλλο εκτός από τη δική του εμπειρία, περιορισμένη και αβέβαιη, φαντασιακή και ντελιριώδη, και, κατά συνέπεια, υποκειμενική και ανθρώπινη, όπως υποστηρίζει ο Robbe-Grillet. «Στα βιβλία μας υπάρχει ένας ά ν θ ρ ω π ο ς που βλέπει, που νιώθει, που φαντάζεται ένας άνθρωπος τοποθετημένος στο χώρο και στο χρόνο επηρεασμένος απ’ τα πάθη του, ένας άνθρωπος όπως εσείς κι εγώ [...] (Αυτός) ο αφηγητής είναι επιτέλους ένας άνθρωπος από δω, ένας άνθρωπος του τώρα».

René Magritte, Golconda (1953)

Texas Huston, The Menil Collection

Παρά τις επιφυλάξεις που εύλογα μπορεί κανείς να διατηρήσει ακόμα και για την πρωτοπρόσωπη αφήγηση –«η διήγηση σε πρώτο πρόσωπο ικανοποιεί τη νόμιμη περιέργεια του αναγνώστη και γαληνεύει την ανησυχία του συγγραφέα, που είναι το ίδιο νόμιμη. Κι’ ακόμη, έχει τουλάχιστο μια επίφαση βιώματος, αυθεντικότητας, που κρατάει σε σεβασμό τον αναγνώστη και καθησυχάζει τη δυσπιστία του»–, φαίνεται ότι αυτή παραμένει ο μόνος τρόπος που έχει η λογοτεχνία, δηλαδή η κατασκευασμένη ιστορία, για να αντιμετωπίσει και να συναγωνιστεί την αμεσότητα του βιώματος που απαιτούμε από οποιοδήποτε ντοκουμέντο.

Σε ένα επόμενο στάδιο και αντίθετα με την πασίγνωστη προϋποθετική θέση ότι δεν υπάρχει αφήγηση χωρίς αφηγητή, θα έφτανε κάποιος στο σημείο να αμφισβητήσει την ίδια την αναγκαιότητα του αφηγητή στο λογοτεχνικό φαινόμενο. Αλλά αυτό χρειάζεται περισσή τόλμη.

Πηγή για την εικόνα:

https://en.wikipedia.org/wiki/Golconda_(Magritte)