Μ' όποιον δάσκαλο ...: Μαΐου 2019

Κυριακή 19 Μαΐου 2019

Et in Arcadia Ego

Δεν ξέρουμε πότε ακριβώς, πάντως κάπου μεταξύ 1618 και 1622, ο Ιταλός ζωγράφος Giovanni Francesco Barbieri, γνωστότερος ως Guercino, ζωγραφίζει έναν πίνακα με τίτλο Et in Arcadia Ego (Κι εγώ στην Αρκαδία), που σήμερα βρίσκεται στο Palazzo Barberini.

Το 1627, ο Nicolas Poussin, βασικός εκπρόσωπος του κλασικού γαλλικού Baroque, ζωγραφίζει κι αυτός έναν πίνακα με τον ίδιο τίτλο (σήμερα βρίσκεται στο Chatsworth House).

Λίγα χρόνια αργότερα, μεταξύ 1637-1638, ο Poussin θα δημιουργήσει και μια δεύτερη εκδοχή του ίδιου θέματος, που σήμερα βρίσκεται στο Μουσείο του Λούβρου. Ο πίνακας έχει κι άλλο τίτλο: Les bergers d’ Arcadie (Οι βοσκοί της Αρκαδίας).

Στο ειδυλλιακό, αγνό, αγροτικό αρκαδικό τοπίο, κι ενώ όλα μοιάζουν ειρηνικά, ξάφνου, ένας τάφος με αναμνηστική επιγραφή ή ένα κρανίο θυμίζει ότι ακόμα κι εκεί είναι παρών ο θάνατος. Η παρουσία του είναι άμεση και ρητή. Αυτό το επίφοβο ego δεν αφήνει καμία αμφιβολία.

Το 1816-1817, ο Johann Wolfgang von Goethe επανέρχεται στο θέμα και τοποθετεί την επιγραφή, που οι αμέριμνοι Αρκάδες βοσκοί ανακαλύπτουν γραμμένη πάνω στον τάφο, ως moto στο ημερολογιακό έργο του Italienische Reise (Ιταλικό ταξίδι). Το 1880, το Et in Arcadia Ego τίθεται ως τίτλος στην ενότητα 295 του δεύτερου μέρους του δεύτερου τόμου του Human, All Too Human (Ανθρώπινο, πολύ ανθρώπινο) που γράφτηκε από τον Friedrich Nietzsche.

Πολλοί ακόμα, ζωγράφοι και συγγραφείς, στάθηκαν στο ζοφερό αναπόφευκτο του θανάτου. Πολλοί ακόμα ανακάλυψαν ότι δεν υπάρχει ευτοπία όπου υπάρχει θάνατος.

Πηγές για τις εικόνες:

https://en.wikipedia.org/wiki/Et_in_Arcadia_ego_(Guercino)#/media/File:Et-in-Arcadia-ego.jpg

https://en.wikipedia.org/wiki/Et_in_Arcadia_ego#/media/File:Poussin1627.jpg

https://en.wikipedia.org/wiki/Et_in_Arcadia_ego#/media/File:Nicolas_Poussin_-_Et_in_Arcadia_ego_(deuxi%C3%A8me_version).jpg

Τετάρτη 15 Μαΐου 2019

Richard Burbage

Στην Dulwich Picture Gallery στο νότιο Λονδίνο, σε μια γωνιά της εισόδου, υπάρχει ένα πορτραίτο ζωγραφισμένο στις αρχές του 17^ου αιώνα. Δεν έχει πολλά να δει κανείς σ’ αυτό. Εικονίζεται ένας άντρας καμιά σαρανταριά χρονών, με μαλλιά που φαίνεται να λιγοστεύουν, μουστάκι και γενειάδα και κάπως γωνιώδη χαρακτηριστικά. Η έκφρασή του είναι μάλλον αδιάφορη. Μια λεζάντα στο πλάι του πίνακα αναφέρει ότι πρόκειται για τον Richard Burbage. Πόσοι άραγε τον ξέρουν;

Πράγματι, ο Richard Burbage, γιος του James Burbage, είναι σήμερα πολύ λιγότερο γνωστός από τον διάσημο συνεργάτη και φίλο του, τον μεγαλοφυή William Shakespeare. Κι όμως. Στην εποχή του ήταν ένας αληθινός star, αφού ήταν ένας από τους βασικούς ηθοποιούς του Globe Theatre. Εξάλλου, εκτός από ηθοποιός, ήταν επιπλέον ιδιοκτήτης θεάτρου, επιχειρηματίας και ζωγράφος. Αλλά και αδελφός του επίσης ηθοποιού Cuthbert.

Ο Richard, αφού πρώτα έπαιξε ρόλους γυναικών σε διάφορα έργα, όπως έκαναν πολλοί ηθοποιοί της εποχής του, κατέληξε να πρωταγωνιστήσει αργότερα στα μεγάλα σαιξπηρικά έργα, τραγικά κατά προτίμηση: στον Hamlet, στον Othello, στον Richard III, στον King Lear, αλλά και σε μεγάλα έργα άλλων ποιητών, όπως ο Ben Johnson, ο John Marston, ο John Webster, Baumont, Fletcher κ.ά..

Όταν ο πατέρας του πέθανε το 1597, κληροδότησε σε αυτόν και στον αδελφό του δύο θέατρα που είχε ιδρύσει. Τα δυο αδέλφια αποσυναρμολόγησαν (κυριολεκτικά) το ένα από αυτά και δημιούργησαν το Globe, ενώ το άλλο το νοίκιασαν.

Ο Richard Burbage πέθανε το 1619, τρία χρόνια μετά από τον θάνατο του William Shakespeare.

Πηγή για την εικόνα:

https://en.wikipedia.org/wiki/Richard_Burbage#/media/File:RichardBurbage.jpg

Κυριακή 12 Μαΐου 2019

Η γλώσσα ως "εργαλείο μαγείας": ήθος

Στα αρχαία ελληνικά απαντάται η λέξη ἦθος με την έννοια του χαρακτήρα, του οποίου η συνεσταλμένη βαθμίδα απαντά στο ουσιαστικό ἔθος (=συνήθεια, έθιμο). Ο Ηράκλειτος αναφέρει: ἦθος ἀνθρώπῳ δαίμων. Εδώ, το ήθος μπορεί να περιγραφεί ως μια ανθρώπινη διάθεση με το χαρακτηριστικό της ετοιμότητας. Το ήθος, και όχι μια εξωτερική, τυφλή δύναμη, είναι η μοίρα του ανθρώπου, λέει ο Μ. Conche. Σημαίνει, επίσης, η λέξη ένα από τα κατά ποιόν μέρη της τραγωδίας, το οποίο δηλώνει τον ξεχωριστό, προσωπικό τρόπο συμπεριφοράς, την ποιότητα του χαρακτήρα του προσώπου το οποίο υποδύεται ο υποκριτής. Στον Αριστοτέλη το ήθος συνδέεται και πάλι με τον χαρακτήρα και έτσι μεταφράζεται σε εργαλείο με το οποίο μπορεί κανείς να επηρεάζει και να πείθει το ακροατήριό του (η επίκληση στο ήθος –του ρήτορα ή του αντιπάλου του- είναι ένας από τους τρόπους πειθούς που περιγράφει ο φιλόσοφος).

Annibale Caracci, The Choicε of Heracles (1596)

Νάπολη, Muzeo Nazionale di Capodimonte

Στη νεοελληνική, η λέξη εξακολουθεί να σημαίνει τον εσωτερικό κόσμο του κάθε ανθρώπου, τις χαρακτηριστικές ψυχικές του ιδιότητες ή την ποιότητα του χαρακτήρα του. Ταυτόχρονα, είναι το σύνολο των ψυχικών και πνευματικών χαρακτηριστικών ενός καλλιεργημένου και αξιοπρεπούς ανθρώπου που είναι σύμφωνα με τις επικρατούσες ηθικές αξίες και καθορίζουν τη συμπεριφορά του. Με αυτήν τη σημασία έχει ως συνώνυμή της τη λέξη «αγωγή». Ο πληθυντικός της λέξης δηλώνει τα καθιερωμένα πρότυπα κοινωνικής συμπεριφοράς που επικρατούν σε ένα σύνολο ή το καθορίζουν ως χαρακτηριστικά της φύσης, της ιδιοσυγκρασίας ή της πολιτισμικής ταυτότητας των μελών του.

Η λέξη éthique στα γαλλικά σημαίνει ό,τι έχει σχέση με την ηθική. Η ρίζα soi, από την οποία προέρχεται η λέξη, δηλώνει την παρουσία ενός ατόμου στα πλαίσια μιας κοινωνικής ομάδας. Στα αγγλικά, η λέξη ethics σημαίνει κανόνες συμπεριφοράς, δεοντολογία, ηθική. Την ίδια σημασία έχει και η γερμανική λέξη Ethik. Από τη λατινική λέξη mos (=έθιμο, συνήθεια) έρχονται, από την άλλη, οι ευρωπαϊκές λέξεις, οι οποίες αντικαθιστούν τη λέξη ηθική ως σύνολο αρχών (τι κάνουμε ή τι δεν κάνουμε βάσει μιας εσωτερικής κατηγοριοποίησης).

Η λέξη αρχίζει σταδιακά να σημαίνει ένα σύνολο κανόνων δεοντολογίας. Το ήθος γίνεται ένα αντικειμενικό μέτρο, με βάση το οποίο αξιολογείται ο χαρακτήρας ή η συμπεριφορά κάθε ατόμου στα πλαίσια μιας κοινωνίας που ενδιαφέρεται καταρχήν για την επίτευξη μιας αρραγούς κοινωνικής συνοχής. Γίνεται εργαλείο για να επιτευχθεί η κοινωνική λειτουργικότητα. Έτσι, η προσαρμογή του ατόμου σε μια σειρά κοινά αποδεκτών κανόνων δεν είναι αποτέλεσμα εσωτερικής κίνησης, αλλά αποτέλεσμα μια εξωτερικής δύναμης. Αυτό υποδεικνύει βεβαίως ότι υπάρχει μια συμπεριφορά που ορίζεται ως κανόνας, δίχως δυνατότητα αμφισβήτησης και, άρα, δίχως δυνατότητα απόκλισης από αυτήν. Η ηθική είναι η επιστήμη που ασχολείται με τις αξίες τις σχετικές με την ορθότητα ή την ακαταλληλότητα πράξεων και ανθρώπινων συμπεριφορών. Στην πραγματικότητα, υποστηρίζει την ανάγκη να παγιωθεί μια κλίμακα αξιών που μπορούν να κάνουν αποδοτικότερη την κοινωνική δόμηση. Για να το πω απλά. Μπορεί ο καθένας μας να έχει, για παράδειγμα, ένστικτα δολοφονικά, όμως αυτό που ενδιαφέρει είναι τέτοια ένστικτα να μπορούν να ελεγχθούν ή να υποταχθούν σε ένα συμβατικό δέον. Ενδιαφέρει, δηλαδή, η τυπική ορθότητα της πράξης.

Ή, σε άλλη περίπτωση, το όποιο ήθος, αρνητικό ή θετικό, νομιμοποιείται, όταν και αν μπορεί να πλασαριστεί ως life style.

Πηγή για την εικόνα:

https://commons.wikimedia.org/wiki/File:CarracciHercules.jpg

Τετάρτη 8 Μαΐου 2019

Ο Lekain στο σαλόνι της Mme Geoffrin

Ο Henri Louis Cain, γνωστός με το καλλιτεχνικό όνομα Lekain, έκανε το ντεμπούτο του στην Comédie Française στις 14 Σεπτεμβρίου του 1750. Έπαιζε τον ρόλο του Titus στο θεατρικό έργο του Voltaire με τίτλο Brutus. Ο επόμενος ρόλος του ήταν και πάλι σε θεατρικό του Voltaire, στο Mahomet. Ωστόσο, η Comédie Française δεν τον ενέταξε στα μέλη της, επειδή καθόλου δεν τον συμπαθούσαν οι συνάδελφοί του και προσελήφθη δοκιμαστικά μόνο μετά από εντολή του βασιλιά Louis XV. Ο βασιλιάς ανταμείφθηκε για την παρέμβασή του με ένα δάκρυ. Όταν ο Lekain έπαιξε τον ρόλο του Orosman στη βολταιρική Zaira, o Louis XV δήλωσε: «με έκανε να κλάψω και δεν κλαίω ποτέ». Ο Lekain μονιμοποιήθηκε στην Comédie Française το 1752 και γρήγορα έγινε εξαιρετικά δημοφιλής στους παριζιάνικους κύκλους.

Τόσο δημοφιλής και τόσο γνωστός σε βολταιρικούς ρόλους, ώστε αυτόν επέλεξε να απεικονίσει ο Anicet Charles Gabriel Lemonnier, στον πίνακά του με τίτλο Le salon de Madame Geoffrin en 1755 (Το σαλόνι της κυρίας Geoffrin στα 1755), καθισμένο στο κέντρο της συγκέντρωσης, με κατακόκκινο κοστούμι, να κρατάει στα χέρια του την τραγωδία με τίτλο L’orpheline de Chine (Η ορφανή της Κίνας) και να διαβάζει αποσπάσματα υπό το βλέμμα του δημιουργού της, του Voltaire, του οποίου η προτομή δεσπόζει στο βάθος της αίθουσας.

Πηγές για τις εικόνες:

https://en.wikipedia.org/wiki/Lekain#/media/File:Lekain_by_Deveria_engraved_by_Touz%C3%A9_-_Gallica_2010_(adjusted).jpg

https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Salon_de_Madame_Geoffrin.jpg

Κυριακή 5 Μαΐου 2019

Πασχαλιές

Άνθη πασχαλινά, ανοιξιάτικα και νυφιάτικα οι Πασχαλιές. Αρωματικές και πολύχρωμες. Λευκές, κίτρινες, λιλά μέχρι βαθύ μωβ. Μύθοι την συνοδεύουν, από την Αρχαία Ελλάδα μέχρι τον χριστιανισμό. Ο Πάνας ερωτεύτηκε τη νύμφη που, για να γλιτώσει από την τραγόσχημη όψη του, μεταμορφώθηκε σε Πασχαλιά. Δρόσισε την Παναγία και τον Ιωσήφ στην πορεία τους προς την Αίγυπτο. Έκλαψε και μάρανε τα λουλούδια από τον καημό της όταν σταυρώθηκε ο Χριστός και αργότερα ζωντάνεψε και αναστήθηκε μαζί του.

Οι ζωγράφοι την αγάπησαν και την ζωγράφισαν στην πιο λαμπρή ομορφιά της.