Ο Proust και η madeleine

«Από πολλά κιόλας χρόνια, δεν επιζούσε πια τίποτε για μένα απ’ το Κομπραί, παρά μόνο η σκηνή και το δράμα της ώρας που έπρεπε να πλαγιάσω, όταν,  μια χειμωνιάτικη μέρα, μόλις γύρισα στο σπίτι, η μητέρα μου, βλέποντας πως κρύωνα, πρότεινε να μου δώσει, μόλο που δεν το συνήθιζε, λίγο τσάι. Στην αρχή αρνήθηκα κι ύστερα, δεν ξέρω γιατί, άλλαξα γνώμη. Έστειλε να φέρουν ένα απ’ αυτά τα κοντόχοντρα γλυκά που ονομάζονται Μικρές Μαντλέν και φαίνονται σαν νά ‘χουν χυθεί στην αυλακωτή φόρμα μιας αχιβάδας. Και σε λίγο, μηχανικά, εξουθενωμένος από την πληχτική μέρα και την προοπτική ενός θλιβερού αύριο, έφερνα στα χείλη μου μια κουταλιά τσάι όπου είχα αφήσει να μουλιάσει ένα κομμάτι μαντλέν. Από τη στιγμή που η γουλιά, ανακατεμένη με τα ψίχουλα του γλυκού, άγγιξε τον ουρανίσκο μου, σκίρτησα, προσέχοντας κάτι καταπληκτικό που συνέβαινε μέσα μου».

Ένα μικρό κέικ με το σχήμα της αχιβάδας, «στρουμπουλά αισθησιακό κάτω απ’ τις αυστηρές και ευλαβικές πτυχές του», λιώνει γλυκά στο στόμα του Marcel Proust, βουτηγμένο σε ένα φλιτζάνι αχνιστό τσάι, και -αιφνίδια- του φέρνει στον νου όλες τις ξεχασμένες αναμνήσεις από μια εποχή που η θεία του η Léonie συνόδευε με το ίδιο γλυκάκι το φλαμούρι που του πρόσφερε. Είναι η αθέλητη μνήμη (involuntary memory), αυτή που περιέχει την ουσία του παρελθόντος και υπηρετεί την εξερεύνηση του ψυχικού χώρου, αυτή που επιτρέπει στα παλιά να επανέρχονται με την ένταση της πρώτης εμπειρίας. Μέχρι τώρα το εργαλείο της νόησης στάθηκε αδύνατο να βοηθήσει τον Proust να ξαναδέσει τις μορφές του χθες με τη συνείδησή του. Και να που, με τη γεύση της madeleine, όλα (τα λουλούδια του κήπου και του πάρκου του κυρίου Swann, οι καλοί άνθρωποι του χωριού, η εκκλησία κι ολόκληρο το Combray) ξαναγυρίζουν με εξαιρετική ευκρίνεια. Και με εξονυχιστικές λεπτομέρειες, τόσες που ο Proust χρειάζεται περίπου 3000 σελίδες για να μας τις αφηγηθεί στο À la recherché du temps perdu (Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο). Αυτό το κέικ, αυτό το υλικό αντικείμενο, που ο Proust στάθηκε τυχερός να το συναντήσει πριν πεθάνει, έλυσε τα μάγια και του χάρισε τη λύτρωση από τη φθορά του χρόνου.

Η μικρή madeleine. Το πιο διάσημο γλυκό της λογοτεχνίας. Το πιο δημοφιλές γλυκό της γαλλικής κουζίνας. Η καταγωγή της είναι από το Commercy. Όμως, από πού πήρε το όνομά της δεν το ξέρουμε με σιγουριά. Από μια νεαρή καμαριέρα, τη Madeleine Paulmier, η οποία έφτιαξε αυτό το μικρό κέικ για τον δούκα Stanislas Leszczyński, λένε μερικοί. Από μια άγνωστη νεαρή με το όνομα Madeleine που το έφτιαξε μέσα σε μια αχιβάδα, έμβλημα της παράδοσης του προσκυνήματος του Saint-Jacques-de-Compostelle, και το πρόσφερε στους προσκυνητές, λένε άλλοι. Έτσι κι αλλιώς, δεν έχει καμιά σημασία.

Σημασία έχει μόνο η νοστιμιά της, που για τους Γάλλους συνδέεται και με τη φιλικότητα και την κοινωνικότητα. Βουτάει κανείς τη madeleine του σε ένα ζεστό ρόφημα, καθισμένος με την παρέα του ήρεμα και χαλαρά.

Ο Proust την έκανε διάσημη και δεν είναι καθόλου τυχαίο πως αυτή επιλέχθηκε για να εκπροσωπήσει τη Γαλλία στην πρωτοβουλία της αυστριακής προεδρίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την Ημέρα της Ευρώπης το 2006 που είχε το όνομα Café Europe.

Πηγές:

Marcel Proust, Αναζητώντας τον χαμένο Χρόνο. Ι. Από τη μεριά του Σουάν, ελλ. μτφ. Παύλος Ζάννας, Αθήνα, Βιβλιοπωλείον της Εστίας και i.f.a., 2002 (δ΄έκδοση).

http://fr.wikipedia.org/wiki/Madeleine_(cuisine)

http://en.wikipedia.org/wiki/In_Search_of_Lost_Time

http://www.mantex.co.uk/2010/02/11/in-search-of-lost-time-a-study-guide/