Μ' όποιον δάσκαλο ...: Το κρανίο του Descartes

Σάββατο 11 Ιανουαρίου 2014

Το κρανίο του Descartes

Όταν, στις 11 Φεβρουαρίου 1650, ο Γάλλος φιλόσοφος René Descartes άφησε την τελευταία του πνοή (δες προηγούμενη ανάρτηση), ο Γερμανός γιατρός που τον παρακολουθούσε έγραψε μια ξερή έκθεση, στην οποία, ούτε λίγο ούτε πολύ, ισχυριζόταν πως ο άρρωστος καλώς πέθανε αφού δεν δέχτηκε να ακολουθήσει τις συστάσεις του.

Ο Descartes ετάφη στη Στοκχόλμη, στο νεκροταφείο του Νοσοκομείου των Ορφανών. Ο Γάλλος πρέσβης Chanut, ο ίδιος που είχε προτείνει στη βασίλισσα Χριστίνα να τον καλέσει στην παγωμένη της χώρα, παρήγγειλε για τον τάφο του επιγραφές γραμμένες στα λατινικά. Δεκαπέντε χρόνια αργότερα, οι Γάλλοι σκέφτηκαν να μεταφέρουν τα οστά του Descartes στο Παρίσι και πήραν άδεια γι' αυτό από τη σουηδική αυλή το 1666.

Όταν έγινε η εκταφή, ο τότε Γάλλος πρέσβης στη Σουηδία ζήτησε και πήρε ένα από τα οστά του χεριού του μεγάλου φιλοσόφου, με το οποίο «είχαν γραφτεί τόσα αθάνατα έργα». Επίσης, ο Σουηδός αξιωματικός της φρουράς, που είχε αναλάβει να επιβλέψει την ανακομιδή των οστών, αφαίρεσε το κρανίο του φιλοσόφου (!), επειδή, όπως έγραψε σε ένα σημείωμα που βρέθηκε μετά τον θάνατό του, «θα ήταν σοβαρή προσβολή στους θεούς προστάτες της Σουηδίας, αν έδιναν το τιμιότερο κομμάτι του μεγάλου Γάλλου φιλοσόφου στην αχάριστη πατρίδα του».

Εν τω μεταξύ, το κιβώτιο με τα οστά του Descartes (όσα απέμειναν!) φορτώθηκαν σε πλοίο για την Κοπεγχάγη. Μαζί απεστάλη και πιστοποιητικό, υπογεγραμμένο από τη Χριστίνα, η οποία είχε πλέον παραιτηθεί από τον θρόνο και είχε μεταστραφεί στον καθολικισμό, ότι ο φιλόσοφος είχε πεθάνει καλός καθολικός. Οι ναύτες όμως αρνήθηκαν να αποπλεύσουν, θεωρώντας γρουσουζιά να μεταφέρουν το κιβώτιο με τα οστά. Εν τέλει, πραγματοποιήθηκε ο απόπλους και το ιδιότυπο δέμα έφτασε στην Κοπεγχάγη, όπου παρέμεινε για τρεις μήνες. Στη συνέχεια, προκειμένου να παρακάμψουν τους Άγγλους, οι οποίοι, όπως τους κατηγορούσαν οι Γάλλοι, θα έβαζαν χέρι στο κιβώτιο λόγω του μεγάλου θαυμασμού τους για τον φιλόσοφο, οι συνοδοί του δέματος επέλεξαν τον δρόμο της στεριάς. Όταν, επιτέλους, το κιβώτιο έφτασε στα σύνορα της Γαλλίας, θεωρήθηκε ύποπτο, γι’ αυτό ανοίχτηκε και συντάχθηκε σχετικό πρωτόκολλο.

Η ταφή των οστών έγινε στην παλιά εκκλησία της Ste Geneviève du Mont στις 23 Ιουνίου 1667. Ωστόσο, κατ’ εντολήν του παλατιού, επιτάφιος λόγος δεν εκφωνήθηκε, επειδή τα έργα του Descartes μερικά χρόνια πριν είχαν αποκηρυχθεί από τη Ρώμη.

Το 1791, στην καρδιά της Γαλλικής Επανάστασης, αναζωπυρώθηκε το ενδιαφέρον των Γάλλων για τον φιλόσοφο. Ένας μακρινός του απόγονος υπέβαλε τότε αίτηση στην Εθνοσυνέλευση ζητώντας για τον Descartes τις τιμές του Πανθέου. Η αίτησή του έγινε δεκτή και το 1793 εκδόθηκε σχετικό ψήφισμα, το οποίο όμως έμεινε ανεκτέλεστο για τρία χρόνια. Αλλά το 1796 η κατάσταση ήταν πολύ διαφορετική: ο Descartes εθεωρείτο πλέον ανατρεπτικό στοιχείο. Γι’ αυτό η Βουλή ανέβαλε την εκτέλεση του ψηφίσματος. Ωστόσο, τα οστά του Descartes είχαν ήδη μεταφερθεί στα Ηλύσια Πεδία και από εκεί, το 1819, όταν ο κήπος καταργήθηκε, ενταφιάστηκαν στην αρχαιότερη εκκλησία του Παρισιού, τη St Germain des Prés, όπου βρίσκονται μέχρι σήμερα.

Κι ενώ φαινόταν πως οι μεταθανάτιες περιπέτειες του φιλοσόφου είχαν τελειώσει, το 1821, ο Σουηδός φυσιολόγος Jöns Jacob Berzelius πληροφορήθηκε από μια σουηδική εφημερίδα ότι σε κάποιον πλειστηριασμό είχε πουληθεί για 37 φράγκα το κρανίο του Descartes. Προσέγγισε, λοιπόν, τον αγοραστή ζητώντας να του εκχωρήσει το κρανίο, το οποίο έστειλε στον Georges Cuvier, ισόβιο Γραμματέα της Γαλλικής Ακαδημίας Επιστημών. Ο Cuvier ζήτησε τη βοήθεια του Alexandre Lenoir, Διευθυντή του Μουσείου Γαλλικών Μνημείων. Εκείνος επιβεβαίωσε ότι στον τάφο του Descartes δεν βρέθηκε το κρανίο του, αλλά μόνον ένα μικρό κόκκαλο, συμπληρώνοντας ότι ήταν τόσο μικρό που έφτασε μόνο για να κατασκευαστούν λίγα δαχτυλίδια τα οποία προσέφερε σε κάποιους φίλους του που αγαπούσαν τη φιλοσοφία. Μετά από αυτήν την πληροφορία, ο Cuvier εξέτασε το κρανίο που του είχε σταλεί από τον Berzelius και κατέληξε ότι ανήκε πράγματι στον Descartes.

Σημειωτέον ότι πάνω στο κρανίο βρέθηκε χαραγμένο το όνομα του Σουηδού αξιωματικού της φρουράς που το είχε αφαιρέσει από τον τάφο, αλλά και όλων των επόμενων ιδιοκτητών του.

Το κρανίο του σπουδαίου φιλοσόφου βρίσκεται σήμερα στο Musée de l’Homme στο Παρίσι, αν και οι περιπέτειές του δεν φαίνεται να έχουν τελειωμό. Κατά καιρούς, διάφοροι πολιτικοί (για παράδειγμα, ορισμένοι βουλευτές του αριστερού ριζοσπαστικού κόμματος, ο πρωθυπουργός François Fillon, κ.ά.) έχουν προτείνει τη μεταφορά του, ώστε, καταπώς λένε, η Γαλλία να αποδώσει στο διάσημο τέκνο της την τιμή που του αρμόζει.

Σημ.: Το κείμενο αυτής και της προηγούμενης ανάρτησης είναι διασκευή από την εισαγωγή στο έργο του René Descartes, Λόγος περί της Μεθόδου, εισαγωγή-μετάφραση-σχόλια, Χριστόφορος Χρηστίδης, Αθήνα: εκδόσεις Παπαζήση, 1976.

Πηγές για τις εικόνες:

http://www.eutouring.com/images_paris_statues_296.html