Τον
Ιανουάριο του 1912, μέσα στη γενικευμένη παράκρουση που επικρατούσε και που
καλλιέργησε το έδαφος για τον πρώτο μεγάλο πόλεμο, ο Marcel Duchamp ζωγραφίζει ένα ιδιαίτερο
έργο: Nu
descendant un
escalier
No 2 (Γυμνό που κατεβαίνει τη σκάλα Νο 2). Το
έργο, που εκτέθηκε την επομένη χρονιά στο πρώτο Armory Show της
Νέας Υόρκης, προκάλεσε αίσθηση και πολλές συζητήσεις. Ο Duchamp ζωγραφίζει
μια μηχανόμορφη φιγούρα (αντρική ή γυναικεία, ποιος ξέρει;) να κατεβαίνει τη
σκάλα, κι εμείς βλέπουμε την κίνησή της σαν να πρόκειται για διαδοχικά ενσταντανέ.
Οι γραμμές και οι φόρμες αλληλοκαλύπτονται. Με αυτό το έργο ο Duchamp πετυχαίνει μια νίκη, ικανοποιώντας
την επιθυμία που καίει την ψυχή κάθε ζωγράφου: να αιχμαλωτίσει την κίνηση πάνω
στον καμβά.
Οι
κυβιστές διαμαρτύρονται. Μια φιγούρα που την βλέπουμε να κινείται και γίνεται
αντιληπτή από μία οπτική γωνία δεν είναι του γούστου τους. Αυτοί προτιμούν μια
φιγούρα ακίνητη την οποία μπορούμε να την δούμε από διάφορες οπτικές γωνίες. Ο
εμβληματικότερος από όλους τους κυβιστές, ο Pablo Picasso, έχει δώσει το στίγμα. Ζωγραφίζει
ένα σύνολο από διάσπαρτες φόρμες, ελλείποντα ή διπλοζωγραφισμένα στοιχεία και
άλλα που αιωρούνται δίχως να έχουν αποφασίσει σε ποια πλευρά του αντικειμένου
ανήκουν. Μια ανησυχητική ακαταστασία, κι
όμως μια ισορροπία. Ένα κρυφοκοίταγμα του θεατή από διάφορες γωνίες, κατάργηση,
με άλλα λόγια, του σταθερού σημείου θέασης: αυτή είναι η πρότασή του.
«Εδώ και πολύ καιρό πάψαμε να υποστηρίζουμε πως
παριστάνουμε τα πράγματα όπως τα βλέπουμε. Ήταν μια οφθαλμαπάτη που δεν υπάρχει
λόγος να την επιδιώκουμε. Δεν θέλουμε ν’ αποτυπώσουμε στο μουσαμά τη φανταστική
εντύπωση μιας φευγαλέας στιγμής […] Γιατί να μην είμαστε συνεπείς ώστε ν’
αποδεχθούμε το γεγονός πως ο πραγματικός σκοπός μας είναι περισσότερο να
κατασκευάσουμε παρά να αντιγράψουμε κάτι; Όταν σκεφτόμαστε ένα αντικείμενο […],
δεν εμφανίζεται μπροστά στα μάτια του νου μας όπως θα το βλέπαμε με τα φυσικά μας
μάτια. Μπορούμε –και αυτό κάνουμε- να σκεφτούμε τις διάφορες όψεις του την ίδια
στιγμή. Μερικές από αυτές προβάλλουν τόσο καθαρά, που νομίζεις πως μπορείς να τις
αγγίξεις και να τις ψηλαφίσεις.
άλλες είναι κάπως σβησμένες. Κι όμως, αυτό το παράξενο συνονθύλευμα από εικόνες
αντιπροσωπεύει “το αληθινό” αντικείμενο περισσότερο απ’ όσο μια φωτογραφία ή ένας λεπτομερειακός
πίνακας». Αυτός υποθέτει ο E.H. Gombrich ότι θα
ήταν ο συλλογισμός του Picasso
που
τον οδήγησε να συνθέσει τους περίφημους κυβιστικούς του πίνακες.
Και
για το τέλος ένα ταξίδι στο παρελθόν, πιο συγκεκριμένα γύρω στο 1470. Ένας νεαρός
ζωγράφος, γνωστός ως Liberale
da Verona, ζωγραφίζει έναν πίνακα με αρχαιοελληνικό
θέμα: την αρπαγή της Ευρώπης από τον μεταμορφωμένο σε ταύρο Δία. Σε αυτό το
έργο, ο μύθος εκτυλίσσεται σε δύο διαδοχικές φάσεις, με την καθεμία να
καταλαμβάνει από μία άκρη του πίνακα. Στα δεξιά, η Ευρώπη ετοιμάζεται να ανέβει
στην πλάτη του ταύρου και, στα αριστερά, ταξιδεύει προς τη νέα της πατρίδα,
στην οποία θα δώσει το όνομά της.
Χρειάστηκαν
σχεδόν πεντακόσια χρόνια για να αποδοθεί ζωγραφικά η κίνηση, αρχίζοντας από την
αναγεννησιακή διαδοχή διαφορετικών χρονικών στιγμών μέχρι την ταυτόχρονη
απόδοση διαδοχικών εικόνων του χρόνου μέσα στον χώρο. Ενδιαμέσως, η κυβιστική
πρόταση που θέλει τον χρόνο να γίνεται υποκειμενική υπόθεση του παρατηρητή, για
τον οποίο δέχεται προϋποθετικά ότι είναι αυτός που κινείται στον χώρο. Ο
φουτουρισμός, οι χρονοφωτογραφίες και ο κινηματογράφος διευκολύνουν την
εξέλιξη.
 |
Eadweard Muybridge,
Woman Walking Downstairs (1887)
Χρονοφωτογραφία.
|
Η
χρονική στατικότητα, που καταστατικά συνδέεται με τη ζωγραφική, βρίσκεται εν
τέλει τρόπος να υπερβαθεί.
Πηγές:
Gombrich, E.H
(1994) Το χρονικό της τέχνης. Μτφρ.
Λίνα Κάσδαγλη, Αθήνα: Μ.Ι.Ε.Τ., σ. 574.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου