Ηθικά διλήμματα: Jeremy Bentham

Τι μας κάνει ηθικούς ή ανήθικους; Με ποια κριτήρια μπορεί κανείς να διακρίνει τις πράξεις σε καλές και φαύλες; Το ερώτημα γίνεται πιο πιεστικό όταν αντιμετωπίζουμε ένα ηθικό δίλημμα και πρέπει να αποφασίσουμε πώς θα ενεργήσουμε.

Στα τέλη του 18^ου και στις αρχές του 19^ου αιώνα την απάντηση ανέλαβε να δώσει ένας σπουδαίος Άγγλος φιλόσοφος, νομικός και μεταρρυθμιστής, ο Jeremy Bentham, ο οποίος υπήρξε ο ιδρυτής του αγγλικού (κλασικού ή ηδονιστικού) ωφελιμισμού, μια ηθικής θεωρίας που εντάσσεται στο ευρύτερο πλαίσιο της συνεπειοκρατίας.

Για τον Bentham, οι συνέπειες, το αποτέλεσμα μιας πράξης είναι που μετράει. Επομένως, καλό είναι ό,τι προκαλεί τις βέλτιστες συνέπειες, πράγμα που απλούστατα σημαίνει πως καλό είναι ό,τι παράγει πλεόνασμα ηδονής σε σχέση με τον πόνο. Η θεωρία του έχει μια απολύτως ρεαλιστική οπτική. Όλοι ξέρουμε τι είναι ηδονή και όλοι ξέρουμε τι είναι πόνος. Αυτοί είναι, σύμφωνα με τον Bentham, οι δύο παράγοντες που κυβερνάνε τον ανθρώπινο κόσμο. Αν θέλουμε, λοιπόν, να αξιολογήσουμε μια πράξη, δεν έχουμε παρά να κάνουμε μια αριθμητική πράξη. Αν το αποτέλεσμα μας δώσει περισσότερη ηδονή, τότε η πράξη είναι καλή. Αν μας δώσει περισσότερο πόνο, τότε η πράξη είναι φαύλη. Ή, στην περίπτωση που όλες οι εναλλακτικές πράξεις πρόκειται να μας προκαλέσουν πόνο, τότε δεν έχουμε παρά να προτιμήσουμε αυτήν που θα μας προκαλέσει τον μικρότερο πόνο. Η ποσότητα είναι το σημαντικό στοιχείο!

Μια ηθική κατάλληλη για γουρούνια και όχι για ανθρώπους, θα πουν ορισμένοι αντιδρώντας στη θεωρία του.

Όμως, για να μην αδικήσουμε τον Bentham, θα πρέπει να πούμε πως, όταν μιλάει για ποσότητες, δεν αναφέρεται στην ποσότητα της ηδονής ή του πόνου στην παρούσα στιγμή, αλλά προσθέτει και μια χρονική διάσταση, μια διάσταση μονιμότητας. Ίσως η ηδονή που μας προκαλεί μια πράξη τώρα αποδεχτεί ότι δεν έχει διάρκεια, αντίθετα με μια άλλη πράξη τις οποίας η ηδονή είναι μονιμότερη.  

Δοκιμάστε τώρα να εφαρμόσετε τη θεωρία του Bentham σε συγκεκριμένα ηθικά προβλήματα. Για παράδειγμα, είναι πάντοτε ανήθικο να βασανίζεται ένας άνθρωπος; Βεβαίως, είναι η προφανής απάντηση. Η αγωνία και ο πόνος που βιώνει αυτός που βασανίζεται συνηγορεί γι’ αυτό. Κι αν αυτός ο άνθρωπος είναι ένας τρομοκράτης που με τα βασανιστήρια μπορεί να μας αποκαλύψει πού έχει κρύψει μια βόμβα προορισμένη να εκραγεί σε κάποιο δημόσιο χώρο και να σκοτώσει χιλιάδες ανθρώπους; Αν μετρήσουμε τον πόνο, σε αυτήν την περίπτωση ο πόνος των χιλιάδων ανθρώπων που μπορεί να σκοτωθούν θα είναι πολύ μεγαλύτερος από τον πόνο του ενός ανθρώπου που βασανίζεται. Τι θα αποφασίσουμε;

Πρόκειται για το περίφημο Ticking Bomb Scenario που έχει προκαλέσει πολλές συζητήσεις μεταξύ εκείνων που υποστηρίζουν πως τα βασανιστήρια επιτρέπονται σε ορισμένες περιπτώσεις και εκείνων που τα απορρίπτουν σε κάθε περίπτωση. 
Ο Bentham μάλλον δεν θα ταλαντευόταν για να αποφασίσει.

Πηγές για τις εικόνες:

http://www.yourbest100.com/people/top-100-philosophers/

http://en.wikipedia.org/wiki/Jeremy_Bentham