Το 1904 ένα άρθρο με τον τίτλο “The Geographical Pivot of History”
(«Ο
γεωγραφικός άξονας της ιστορίας») υποβάλλεται
στη βρετανική Royal Geographical Society, το
οποίο υπογράφεται από τον σαραντατριάχρονο γεωγράφο Halford John Mackinder.
Ο αρθρογράφος υποστηρίζει ότι ο έλεγχος αυτού του «άξονα»,
στον οποίο περιλαμβάνεται η χερσαία μάζα της Ανατολικής Ευρώπης και ολόκληρη η
Ασία (μια ευρασιατική ηπειρωτική περιοχή), είναι καθοριστικός για τον παγκόσμιο
έλεγχο. Αυτός ο «άξονας» περιβάλλεται από ένα «εσωτερικό παράκτιο τόξο», του
οποίου η περιοχή είναι μικτή (θαλάσσια και ηπειρωτική). Πέρα από αυτό, υπάρχει
το υπόλοιπο του κόσμου, μια εξολοκλήρου θαλάσσια περιοχή, που ο Mackinder την ονομάζει
«εξωτερικό παράκτιο τόξο». Στην περίπτωση που η ισορροπία δυνάμεως διαταραχθεί
υπέρ του κράτους το οποίο ελέγχει τον «άξονα» και αυτό επεκταθεί μέχρι την
Ευρασία, τότε μια παγκόσμια αυτοκρατορία θα κάνει την εμφάνισή της, προβλέπει ο
Mackinder,
εκφράζοντας έτσι την αγωνία του για μια ενδεχόμενη συμμαχία της Γερμανίας με τη
Ρωσία.
Το 1919, όταν ο πρώτος μεγάλος πόλεμος έχει τελειώσει, ο Mackinder επανέρχεται
αναπτύσσοντας περαιτέρω τη θεωρία του στο έργο του Democratic Ideas and Reality (Δημοκρατικά ιδεώδη και πραγματικότητα). Αυτήν
τη χρονιά θεμελιώνεται η έκτοτε γνωστή ως «θεωρία του θεμελιώδους χώρου». Heartland
(=καρδιά της γης) είναι ο όρος που ο ίδιος ο Mackinder χρησιμοποιεί. Στην ουσία
πρόκειται για την Ευρασία, για την καρδιά της «Παγκόσμιας Νήσου» (World Island),
όπως είναι ο όρος με τον οποίο ο Mackinder
ονομάζει την ενότητα των τριών ηπείρων (της Ευρώπης, της Ασίας και της
Αφρικής), οι οποίες καλύπτουν τα 2/3 του συνόλου της χερσαίας επιφάνειας της
γης και τα 7/8 της πληθυσμιακής της κατανομής. «Όποιος ελέγχει την Ανατολική
Ευρώπη, ελέγχει τον «θεμελιώδη χώρο» (Heartland).
Όποιος ελέγχει τη Heartland,
ελέγχει την «Παγκόσμια Νήσο» (World
Island). Όποιος ελέγχει την «Παγκόσμια
Νήσο», ελέγχει τον κόσμο»: είναι το αποφθεγματικό συμπέρασμά του, το οποίο
διατυπώνεται από τον Mackinder και πάλι υπό την απειλή της
γερμανικής επανάκαμψης και το οποίο θεμελιώνει μια νέα ερμηνεία της Ιστορίας,
βασισμένη στη διαμάχη ανάμεσα στις χερσαίες και στις θαλάσσιες δυνάμεις.
Την ώρα που οι «ειρηνοποιοί» συνεδριάζουν στο Παρίσι, αγκιστρωμένοι
στον ιδεαλισμό του Woodrow
Wilson, ο Mackinder προσπαθεί να μπολιάσει τη
σκέψη τους με τον ρεαλισμό του. Δεν εισακούγεται. Οι διαπραγματευτές προβαίνουν
στη δημιουργία ενδιάμεσων μεταξύ Σοβιετικής Ένωσης και Γερμανίας ουδέτερων
κρατών (buffer
states), τα οποία όμως
αποδεικνύονται αναποτελεσματικά αναχώματα. Ο δεύτερος μεγάλος πόλεμος
καταφθάνει ταχύτατα.
Η τρίτη σπουδαία πραγματεία του Mackinder, με τίτλο “The Round World and the Winning of the Peace” («Ο κυκλικός κόσμος και ο κύκλος της ειρήνης»),
δημοσιεύεται το 1943, στο απόγειο του πολέμου. Η αεροπορία έχει αλλάξει τον
τρόπο του πολέμου και ο Mackinder
χρειάζεται να επανεξετάσει τις θέσεις του. Καταλήγει πως καμία τροποποίηση δεν
είναι αναγκαία και συγχρόνως συλλαμβάνει, υπό το πρίσμα της γεωπολιτικής, την
ιδέα της ατλαντικής συμμαχίας.
Οι απόψεις του Mackinder
δεν
θα δοκιμαστούν στην πράξη, εφόσον καμία δύναμη στην ιστορία δεν κατάφερε ποτέ
να καταλάβει ταυτόχρονα και τις τρεις περιοχές γεωπολιτικού ενδιαφέροντος.
Αξιοποιούνται, όμως, από τις δυτικές δυνάμεις στη διάρκεια του ψυχρού πολέμου (όταν
η Σοβιετική Ένωση ελέγχει τις χώρες του ανατολικού μπλοκ). «Πολιτική της ανάσχεσης»
(containement) ονομάζεται στρατηγική των
δυτικών δυνάμεων, που ορίζεται ως η προσπάθεια μιας δύναμης να εμποδίσει την
επέκταση του εχθρού και η οποία στη σκέψη του Mackinder εξειδικεύεται ως παρεμπόδιση της
απρόσκοπτης πρόσβασης του αντιπάλου στη θάλασσα.
Μέχρι σήμερα, παρότι οι απόψεις του Mackinder έχουν σε
πολλά σημεία ξεπεραστεί, εξακολουθούν να θεωρούνται σημαντικές και, πάντως, ο εισηγητής τους αντιμετωπίζεται ως θεμελιωτής
της γεωπολιτικής και της γεωστρατηγικής.
Πηγές για τις εικόνες:
.jpg){kind=link}
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου