Παιχνίδι μηδενικού αθροίσματος;

Στη θεωρία των παιγνίων, της οποίας αντικείμενο είναι η ανάλυση των αποφάσεων σε καταστάσεις στρατηγικής αλληλεξάρτησης, είναι πολύ γνωστή η λεγόμενη πλάνη μηδενικού αθροίσματος (zero-sum fallacy), σύμφωνα με την οποία μπορούμε να προβλέψουμε τον τρόπο με τον οποίο τα άτομα ενεργούν σε ανταγωνιστικό περιβάλλον, μπορούμε να προβλέψουμε τη στρατηγική τους σε ένα παίγνιο δύο παικτών, δεδομένου ότι θεωρούν πως το κέρδος κάποιου πρέπει να είναι κατ’ ανάγκην ίσο με τη ζημιά κάποιου άλλου: τα δύο αυτά έχουν σταθερό άθροισμα και, άρα, ισορροπούν στο μηδέν (+1 + -1 =0). Ο John von Neumann, ο εμπνευστής της θεωρίας των παιγνίων, περιγράφει μάλιστα τη μέθοδο για την εύρεση σταθερών λύσεων σε παιχνίδια μηδενικού αθροίσματος δύο παικτών.

Αυτή η πλάνη συνεπάγεται ότι, όταν κάποιος λαμβάνει μια απόφαση ή τελεί μία δραστηριότητα, θα υπάρχει οπωσδήποτε νικητής και νικημένος και καμία πιθανότητα η απόφαση να καταλήξει σε κατάσταση win-win ή ακόμα και lose-lose. Γιατί; Διότι οι πόροι είναι πεπερασμένοι και δεν γίνεται να αυξηθούν. Πρόκειται, δηλαδή, στην ουσία για παιχνίδι σταθερού αθροίσματος. Το πόκερ και το σκάκι είναι χαρακτηριστικά παιχνίδια μηδενικού αθροίσματος: πάντοτε ο ένας κερδίζει, ενώ ο άλλος χάνει. Η μαρξιστική θεωρία της υπεραξίας βασίζεται στις αρχές του παιχνιδιού μηδενικού αθροίσματος: ό,τι κερδίζει το αφεντικό από την αξία της εργασίας του εργάτη, το χάνει ο ίδιος ο εργάτης. Το πλεόνασμα (η υπεραξία) ανήκει στο αφεντικό (ως μέλος μιας τάξης), ενώ ο εργάτης (μέλος κι αυτός μιας άλλης τάξης) λαμβάνει τόσα όσα χρειάζονται για να αναπαράγει την εργατική του δύναμη. Το επιχείρημα αυτό είναι ακόμα ισχυρό στο σοσιαλιστικό στρατόπεδο.

Το ερώτημα είναι εάν αυτό το παιχνίδι μηδενικού αθροίσματος έχει αναγκαστική ισχύ στην πολιτική, στην οικονομία και στην οργάνωση της κοινωνίας. Με άλλα λόγια, είναι ανάγκη να δεχτούμε ότι, στην  κοινωνία, η επιτυχία του ενός συνδέεται και προκαλεί την αποτυχία του άλλου; Είναι άραγε οι πόροι τόσο περιορισμένοι; Δεν μπορούν να αυξηθούν; Και γιατί να δούμε την κοινωνία ως ένα περιβάλλον αποκλειστικά ανταγωνιστικό και όχι εν μέρει και συνεργατικό; Δεν μπορούν να υπάρξουν συναινετικές συμφωνίες με ευεργετήματα και για τις δύο πλευρές; Επίσης, αποκλείεται η ωφέλεια κάποιου να συνεισφέρει στην ευμάρεια και κάποιου άλλου, όπως είναι η άποψη των εκπροσώπων του κλασικού φιλελευθερισμού;

Μια συνθήκη παιγνίου μηδενικού αθροίσματος προβάλλει ως κεντρικό το αίσθημα της κοινωνικής μνησικακίας: η επιτυχία του άλλου ευθύνεται για τη δική μου αποτυχία. Πρέπει, λοιπόν, να αντιδράσω. Η ευκαιρία να πλησιάσουμε τον άλλον απομακρύνεται. Και η κοινωνία γίνεται χειρότερη και από τη φυλακή, όπου ακόμα και οι φυλακισμένοι είναι ενδεχόμενο να συνεργαστούν εάν πρόκειται να ωφεληθούν και οι δύο.   

Πηγή για την εικόνα:

https://www.youtube.com/watch?v=OYyNY_5ACFc