Συντηρητισμός: Edmund Burke

Το 1790, ένας Άγγλος πολιτικός ιρλανδικής καταγωγής ονόματι Edmund Burke συντάσσει ένα κείμενο, με τη μορφή επιστολής προς έναν νεαρό Γάλλο αριστοκράτη, που είχε τον τίτλο Reflections on the Revolution in France (Στοχασμοί για τη Γαλλική Επανάσταση). Σε αυτό επιτίθεται με σφοδρότητα στη Γαλλική Επανάσταση, η οποία τότε ήταν στο αποκορύφωμά της. Οι Γάλλοι επαναστάτες, ισχυρίζεται ο Burke, καταστρέφουν τη φυσική τάξη, αδιαφορούν για τη συμμόρφωση με τη φύση και διαλύουν παραδόσεις, ήθη και έθιμα που έως τότε κατάφερναν να διατηρούν την κοινωνική συνοχή. Θεωρούν ως δικαίωμά τους να εξαφανίσουν όσα τους έχουν παραδοθεί: σχολεία, εκκλησίες, νοσοκομεία, ό,τι είχε θεμελιωθεί από τις προηγούμενες γενιές και επρόκειτο και αυτοί με τη σειρά τους να παραδώσουν στις επόμενες.

Είναι ενδιαφέρον ότι ο ίδιος άνθρωπος, λίγα μόλις χρόνια νωρίτερα, βρέθηκε αντιμέτωπος με ολόκληρο το πολιτικό προσωπικό της Αγγλίας, όταν μόνος αυτός υποστήριξε την Αμερικανική Επανάσταση. Εξίσου θετικός ήταν ο Burke και απέναντι σε μία ακόμα επανάσταση, στην Ένδοξη Αγγλική Επανάσταση του 1688. Πρόκειται για φαινομενική μόνον αντίφαση, καθώς, αντίθετα με τη Γαλλική Επανάσταση, στην περίπτωση της Αμερικανικής Επανάστασης και της Ένδοξης Αγγλικής Επανάστασης, ο Burke δεν έβλεπε από την πλευρά των επαναστατών τη διάθεση να σαρώσουν τον παλιό κόσμο και τους κοινωνικούς δεσμούς που εκείνος είχε θεμελιώσει.

Ο Burke αντιλαμβανόταν την κοινωνία ως ένα συνεχές, ως έναν σύνδεσμο ανάμεσα σε νεκρούς, ζώντες και αγέννητους, που δεν στηρίζεται σε ένα νομικό συμβόλαιο αλλά σε κάτι άλλο, πολύ κοντινό στην αγάπη. Η κοινωνία, σύμφωνα με τον  Burke, είναι μια κληρονομιά χάριν της οποίας μαθαίνουμε να περιορίζουμε τις απαιτήσεις μας, να βλέπουμε τον εαυτό μας ως μέρος μιας συνεχούς αλυσίδας δούναι και λαβείν και να αναγνωρίζουμε πως ό,τι καλό κληρονομήσαμε δεν έχουμε δικαίωμα να το καταστρέφουμε. Έχουμε –υποστηρίζει- ένα σύνολο υποχρεώσεων προς εκείνους που μας παρέδωσαν όσα έχουμε και προς όσους θα έρθουν μετά από εμάς.

Η κοινωνία, πίστευε ο Burke, στηρίζεται πάνω σε σχέσεις στοργής και αφοσίωσης, και αυτές μπορούν να χτιστούν μόνο από κάτω προς τα πάνω, με όρους αμοιβαιότητας. Μέσα στην οικογένεια, στο σχολείο, στους τόπους εργασίας, στις εκκλησίες, στις ομάδες και στα πανεπιστήμια οι άνθρωποι μαθαίνουν να αλληλεπιδρούν ως ελεύθερα όντα, να γίνονται υπεύθυνοι για τις πράξεις τους και να υπολογίζουν τους άλλους. Όταν η κοινωνία οργανώνεται από τα πάνω ή από μια top down κυβέρνηση μιας επαναστατικής δικτατορίας ή από τις απρόσωπες αποφάσεις μιας σχολαστικής γραφειοκρατίας, τότε η ευθύνη εξαφανίζεται από την πολιτική τάξη και από την κοινωνία. Αντίθετα, η φυσική μας ανάγκη να συμβιώνουμε με τους άλλους δημιουργεί κοινότητα και παραδόσεις, και είναι αυτά που μπορούν να σχηματοποιήσουν την κοινωνία, ενεργώντας ως παράγοντες ελέγχου της ανθρώπινης συμπεριφοράς. Δεν πρόκειται, λέει ο Burke, για αυθαίρετες συνήθειες, αλλά για μορφές γνώσης που είναι το αποτέλεσμα μιας διαδικασίας trial-error, σε μια προσπάθεια των ανθρώπων να βρουν τρόπους ώστε να προσαρμοστούν και να συμβιώσουν με τους άλλους.

Με αυτές τις θέσεις, επηρεασμένες και από το κυρίαρχο ρομαντικό πνεύμα της εποχής του, ο Edmund Burke αναδείχθηκε ως ο πατέρας της συντηρητικής σκέψης.

Πηγή για τις εικόνες:

https://en.wikipedia.org/wiki/Edmund_Burke#/media/File:BurkeReflections.jpg

https://en.wikipedia.org/wiki/Edmund_Burke_(Thomas)#/media/File:American_Civil_War_Statuary_-_Burke_(front).jpg