Μεταξύ ιστορίας και λογοτεχνίας

Ποια είναι η σχέση της ιστορίας με τη λογοτεχνία, τη μυθιστοριογραφία ειδικότερα; Η άποψή μου είναι –το λέω προκαταβολικά- πως τα δύο πεδία βρίσκονται σε στενή και θεμιτή συνάφεια (εντάσσονται σε ένα κοινό γένος) και να γιατί.

Πρώτα-πρώτα υπάρχει η πραγματικότητα. Παρακάμπτω το φιλοσοφικώς άλυτο πρόβλημα για το τι είναι η πραγματικότητα και εάν είναι μία, αποδεχόμενη ότι, πάντως, υπάρχουν πολλές όψεις της και κατά συνέπεια είμαστε εμείς που την κατασκευάζουμε. Πώς την κατασκευάζουμε; Σχηματικά μιλώντας, θα έλεγα ότι την κατασκευάζουμε είτε με τρόπο «ιστορικό» είτε με τρόπο «λογοτεχνικό». Στην αφήγηση της ιστοριογραφίας (της παραδοσιακής, τουλάχιστον)  βλέπουμε να σχηματίζεται μια ατέλειωτη σειρά αναλώσιμων ανθρώπινων υπάρξεων που αποτελούν μέρη ενός συνόλου, μιας ιστορικής διαδικασίας. Αντίθετα, το μυθιστόρημα, στην αφήγησή του, μπορεί να απομονώσει ένα και μοναδικό άτομο, να φωτίσει τη βιογραφία του, τις απόψεις του, τα συναισθήματά του και να μετατρέψει τον ήρωα ή την ηρωίδα του σε κέντρο των πάντων, σε κέντρο της ιστορίας -υπό τη διπλή της σημασία (story και Ιστορία). Με άλλα λόγια, ο τρόπος της ιστορίας είναι μακροσκοπικός, ενώ της μυθιστοριογραφίας μικροσκοπικός. Ή, αλλιώς, τα ιστορικά γεγονότα μετασχηματίζονται σε λογοτεχνικά παραδείγματα και οι ιστορικοί θα ανατρέχουν πάντοτε –ας πούμε- στον Erich Maria Remarque ή στον Louis-Ferdinand Céline για να αντιληφθούν τι σήμαινε ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος για τα εκατομμύρια ανθρώπων που τον έζησαν.

Η ιστοριογραφία και η λογοτεχνία ως είδη γραφής μοιράζονται, κατά τη γνώμη μου, τα ίδια «γλωσσικά και αφηγηματικά πρωτόκολλα». Ακόμα και η παραδοσιακή ιστοριογραφία, η οποία προσπάθησε να αναχθεί σε μια συνθήκη αντικειμενικότητας και κυριολεξίας, χρησιμοποίησε στις καλύτερες στιγμές της αφηγηματικές τεχνικές και ρητορικούς τρόπους που δανείστηκε από την αναδυόμενη λογοτεχνία του ρεαλισμού του 19^ου αιώνα. Με απλά λόγια, η αφηγηματικότητα είναι κρίσιμη στην αναπαράσταση πραγματικών συμβάντων (είναι ο τρόπος που επιτρέπει στα γεγονότα να μιλούν από μόνα τους), και μάλιστα κάτι τέτοιο δεν αποτελεί τεχνικό ζήτημα αλλά ζήτημα ουσίας.

Επιπλέον, οι λογοτέχνες βρίσκουν από την ιστορία έτοιμους χαρακτήρες, τους οποίους μετά μένει να τους συστήσουν στους χαρακτήρες που οι ίδιοι μυθιστορηματικά δημιουργούν. Βρίσκουν, επίσης, από την ιστορία έτοιμα σχέδια, ένα έτοιμο υπόβαθρο που το ανακατασκευάζουν επιδέξια για να εντάξουν πραγματικά πρόσωπα και πλάσματα της φαντασίας τους, εξασφαλίζοντας έτσι ρεαλισμό και ταυτόχρονα προστασία στη μυθιστορηματική τους σύνθεση.

Η ιστορία ανήκει de facto στο πεδίο της αφήγησης. Ωστόσο, οι ιστορικοί δεν μπορούν να αφηγηθούν όποια ιστορία θέλουν. Μπορούν άραγε να το κάνουν αυτό οι μυθιστοριογράφοι; Οι πιο αδύναμοι ναι. Όμως, οι πιο ικανοί και όσοι νοιάζονται για την αλήθεια αφηγούνται την «πραγματική πραγματικότητα», μόνο που την παρουσιάζουν πιο συγκεκριμένα και πιο δραματικά, συστηματικά πειραματιζόμενοι με τη διάκριση μεταξύ κυριολεκτικού και μεταφορικού λόγου.

Και κάτι τελευταίο, απολύτως καίριο: το ιστορικό γεγονός κατά το σχήμα του παραμένει αυτούσιο, όμως ο συγγραφέας, κρατώντας το αντικειμενικό του περιεχόμενο, το καθιστά ταυτόχρονα μέρος της προσωπικής του ιστορίας. Και κάθε προσωπική ιστορία, είτε γράφεται με τον τρόπο της ιστορίας είτε γράφεται με τον τρόπο της λογοτεχνίας, είναι ιστορία μυθική και, άρα, μπορούμε να την αφηγηθούμε μόνο με λογοτεχνικά υλικά.

Εν τέλει, κανένα από τα δύο πεδία δεν προηγείται ή έπεται αξιολογικά, κανένα δεν αξιώνει την αποκλειστικότητα της αλήθειας, αλλά τα δύο πεδία διαλέγονται και αλληλοσυμπληρώνονται και εμπλουτίζουν τη δική μας αντίληψη για την πραγματικότητα –εφόσον κάτι τέτοιο υπάρχει.

Πηγή για την εικόνα:

http://www.wolfgroupweb.com/en/online-literature-courses