Η μητέρα, οι μητέρες

Ο ζωγράφος James Abbott McNeill Wistler δεν ήταν ένας ήσυχος Αμερικανός. Ήταν ένας τύπος μποέμ, με πολλά παραστρατήματα και μπόλικους εχθρούς. Από την Αμερική έφυγε για το Παρίσι, όπου εντάχθηκε στην ομάδα του Gustave Courbet, και από εκεί εγκαταστάθηκε στο Λονδίνο, όπου συναναστράφηκε τους Προραφαηλίτες. Βαθιά αντισυμβατικός ο Wistler, γινόταν ίσα-ίσα ανεκτός στο βικτωριανό βρετανικό περιβάλλον. Σε αντίθεση με την ταραχώδη ζωή του, η τέχνη του είχε συνέπεια και αρχές. Φανατικός του δόγματος «η τέχνη για την τέχνη», περιφρονούσε τον συναισθηματισμό και τον ρομαντισμό και απέρριπτε την ηθική διάσταση της τέχνης.

Με τέτοιες ιδέες είναι μυστήριο πώς ένα από τα έργα του κατάφερε να συγκινήσει τόσο πολύ και τόσους πολλούς ανθρώπους και να συμπεριληφθεί στα πιο αναγνωρίσιμα και αγαπημένα έργα όλων των εποχών. Είναι ο πίνακας που φιλοτεχνήθηκε το 1871 με τίτλο Arrangement in Grey and Black No 1 (Διάταξη σε γκρι και μαύρο Νο 1), στον οποίο ποζάρει η μητέρα του Anna McNeill Wistler. Αντικαθιστούσε ένα μοντέλο ασυνεπές στο ραντεβού του, λένε κάποιοι (ήταν μάλλον η Maggie Graham, κόρη κάποιου βουλευτή, η οποία δεν βρήκε καθόλου του γούστου της τα προσχέδια για το πορτραίτο της). Η γυναίκα επρόκειτο να είναι όρθια, ισχυρίζονται κάποιοι άλλοι, αλλά η μητέρα του ζωγράφου, μεγάλη πια σε ηλικία, ήταν αδύνατο να στέκεται για πολλή ώρα, οπότε τα σχέδια άλλαξαν.

Μια πραγματική βικτωριανή –όπως εξάλλου ήταν στ’ αλήθεια η Anna McNeill Wistler-, ντυμένη στα μαύρα, με γκρι κεφαλόδεσμο, καθισμένη σε καρέκλα και ακουμπώντας τα πόδια της σε υποπόδιο, κοιτάζει ευθεία μπροστά. Το σχέδιο δεν είναι τόσο απλό όσο μοιάζει στην πρώτη ματιά: το ορθογώνιο σχήμα της κουρτίνας, του πίνακα που κρέμεται στον τοίχο και του πατώματος εξισορροπεί και σταθεροποιεί την καμπύλη του προσώπου, του ρούχου και της καρέκλας. Μια σπουδή στο χρώμα και στη φόρμα επιχειρεί ο Wistler, καθώς το σκούρο φόρεμα, ζωγραφισμένο με λεπτές πινελιές, έρχεται σε αντίθεση με τη φωτεινότητα του προσώπου και των χεριών της γυναίκας. Αυστηρό και συνάμα φιλόδοξο, ακριβές και συνάμα αφηρημένο. Αυτές οι αντιθέσεις κάνουν το έργο τόσο ξεχωριστό.

Το έργο παρουσιάστηκε στην 104^η Έκθεση της Βασιλικής Ακαδημίας του Λονδίνου, όχι γιατί εκτιμήθηκε η αξία του, αλλά γιατί τα μέλη της Ακαδημίας δέχτηκαν πιέσεις να το συμπεριλάβουν από τον Sir William Boxall, διευθυντή της National Gallery. Το τοποθέτησαν, λοιπόν, σε ένα καθόλου κολακευτικό σημείο, ελπίζοντας πως έτσι θα περάσει απαρατήρητο. Οι αντιδράσεις του κοινού και των κριτικών ήσαν κι αυτές αρνητικές. Σε μια εποχή όπου κυριαρχούσε ο συναισθηματισμός και η φανταχτερή διακόσμηση ενώ η απλότητα δεν ήταν καθόλου της μόδας, αυτό το έργο δεν θα μπορούσε να αρέσει. Επιπλέον, ο ζωγράφος επέλεξε ενσυνείδητα τον συναισθηματικά ουδέτερο και ενδεικτικό της αισθητικής του κατεύθυνσης τίτλο Arrangement in Grey and Black No 1 (Διάταξη σε γκρι και μαύρο Νο 1). Όμως, ποιος θεατής αλλά και ποιος κριτικός της εποχής θα μπορούσε να ανεχθεί αυτόν τον τίτλο για έναν πίνακα που ήταν καταφανώς πορτραίτο; Portrait of the Painter’s Mother (Πορτραίτο της μητέρας του ζωγράφου) είναι ο επεξηγηματικός υπότιτλος που αυθαίρετα προστέθηκε.

Στα επόμενα χρόνια το έργο έγινε γνωστό με τον τίτλο Wistler’s Mother (Η μητέρα του Wistler), αγαπήθηκε πολύ –ιδίως στην Αμερική- και θεωρήθηκε η επιτομή της αγάπης προς τη μητέρα και προς τις αξίες της οικογένειας. Αφιερωμένο στις μητέρες της Αμερικής («In memory and in honor of the mothers of America») ήταν το γραμματόσημο με την εικόνα του πίνακα που κυκλοφόρησε από το αμερικανικό ταχυδρομικό γραφείο το 1934.

Και στον δήμο Ashland της Pennsylvania, ένα άγαλμα αφιερωμένο στις μητέρες, που κατασκευάστηκε το 1938, στη διάρκεια της μεγάλης ύφεσης, βασίζεται στον πίνακα. Στο βάθρο έχει σκαλιστεί μια φράση του ποιητή Samuel Taylor Coleridge «a mother is the holiest thing alive» («η μητέρα είναι το ιερότερο ζωντανό πράγμα»).

Το έργο βρίσκεται σήμερα στο Musée d’Orsay στο Παρίσι και από πολλούς χαρακτηρίζεται ως η βικτωριανή Mona Lisa. Επίσης, έχει κι ένα αδερφάκι: έναν δεύτερο πίνακα με το όνομα Arrangement in Grey and Black No 2 (Διάταξη σε γκρι και μαύρο Νο 2), που ζωγραφίστηκε από τον Wistler μεταξύ 1872 και 1873, με μοντέλο αυτήν τη φορά τον Thomas Carlyle (ο οποίος λάτρεψε τον πίνακα μόλις τον είδε) στην ίδια ακριβώς πόζα και στους ίδιους χρωματικούς τόνους με τη γυναίκα της προηγούμενης χρονιάς.

Παραβιάζοντας για μια ακόμη φορά το πνεύμα του ζωγράφου, σας παρουσιάζω σήμερα το έργο Wistler’s Mother ως αφιέρωμα στην ημέρα της μητέρας.

Πηγή για τις εικόνες:

https://en.wikipedia.org/wiki/Whistler%27s_Mother