Ποια ευρωπαϊκή λογοτεχνία;

Για να απαντήσουμε σε αυτό το ερώτημα, χρειάζεται να ξεκινήσουμε με τη διευκρίνιση ότι η ευρωπαϊκή λογοτεχνία, ουσιαστικά και τυπικά, αποτελεί την απάντηση της Ευρώπης στην αμερικάνικης κοπής «παγκόσμια» λογοτεχνία. Κάτι τέτοιο μας πηγαίνει πίσω, στην εποχή του Goethe, ο οποίος πρώτος επινόησε τον νεολογισμό «Weltliteratur». Ο όρος, τέσσερα χρόνια μετά την πρώτη του χρήση από τον Goethe, αποδόθηκε από τον Thomas Karlyle στα αγγλικά ως «World-Literature». Ο Γερμανός φιλόσοφος συσχέτιζε την παγκόσμια λογοτεχνία με την αντίληψη ότι η τέχνη, υπερβαίνοντας τις εθνικές ταυτότητες, ανήκει σε ολόκληρο τον κόσμο, που αποκτά έτσι τη δυνατότητα να γνωρίζει, να συμπληρώνει, να τροποποιεί, να ανέχεται.

Είκοσι χρόνια αργότερα, ο Karl Marx και ο Friedrich Engels αξιοποιούν την κληρονομιά του Goethe ελπίζοντας σε μια σύντηξη των εθνικών λογοτεχνικών συστημάτων σε μια μεγάλη, παγκόσμια λογοτεχνία. Αν και από διαφορετικές αφετηρίες και με διαφορετικές προθέσεις και στοχεύσεις, εκείνοι που πρώτοι συνέλαβαν την ιδέα μιας παγκόσμιας λογοτεχνίας φαντάζονταν μια δυναμική σχέση και όχι ένα σκονισμένο αρχείο της παγκόσμιας παραγωγής. Βέβαια, η μοίρα των ωραίων ιδεών είναι να πέφτουν σε ακατάλληλα χέρια. Στην προκειμένη περίπτωση, η ιδέα της παγκόσμιας λογοτεχνίας εκφυλίστηκε σε διδασκαλία αποσπασμάτων από διάσημους συγγραφείς και σπουδαία έργα στο πλαίσιο εισαγωγικών μαθημάτων που προσφέρονται μέχρι και σήμερα σε διάφορα αμερικανικά πανεπιστήμια. Αντί για την προσδοκώμενη διαύγεια, το αποτέλεσμα είναι σύγχυση^. ένα πασάλειμμα. Τι να παρουσιάσεις και τι να αφήσεις; Τα αξιολογικά κριτήρια γίνονται εντελώς επιλεκτικά και διαμορφώνεται έτσι ο «λογοτεχνικός κανόνας». Το χάος είναι δυνατόν να γίνει ακόμα μεγαλύτερο, περισσότερο σήμερα, αν στα υπόλοιπα, ούτως ή άλλως αμφισβητούμενα, κριτήρια, προσθέσουμε και την εμπορική επιτυχία. Σε κάθε περίπτωση, κανένα δομικό κριτήριο δεν επιστρατεύεται.

Λίγο πιο πάνω ανέφερα ότι ο εκφυλισμός της έννοιας της παγκόσμιας λογοτεχνίας οφείλεται εν πολλοίς στην πρακτική που ακολουθείται στα αμερικανικά πανεπιστήμια. Πράγματι, ιδίως κατά την τελευταία εικοσαετία υπάρχει μια στροφή προς την παγκόσμια λογοτεχνία –στην εκφυλισμένη της έννοια– στις Ηνωμένες Πολιτείες. Εκτός από τον προφανή λόγο μιας τέτοιας στροφής στις Ηνωμένες Πολιτείες, δηλαδή την παγκοσμιοποίηση, επαρκώς δαιμονοποιημένη ώστε να αποτελεί πρόχειρη δικαιολογία σε κάθε περίπτωση, σε επίπεδο ακαδημαϊκό, και όχι μόνο, υπήρξε διεύρυνση του ενδιαφέροντος για τις κατηγορίες της μετανάστευσης, της εξορίας, της διασποράς κ.λπ., ενώ κέρδισαν έδαφος και άσκησαν τις αντίστοιχες πιέσες οι πολυπολιτισμικές σπουδές.

Η Ευρώπη απάντησε σε αυτήν τη στροφή, όπως απαντά κάθε φορά που νιώθει ότι η πρωτοπορία της απειλείται. Στον χώρο της λογοτεχνίας ειδικότερα, κλήθηκε να υπερασπιστεί μια κυριαρχία που για αιώνες δεν αμφισβητήθηκε, αλλά που εσχάτως βρέθηκε να κινδυνεύει από την αμερικανική πολιτιστική βιομηχανία. Και απάντησε με μια στροφή στην ευρωπαϊκή λογοτεχνία. Ο ακριβής προσδιορισμός του όρου, αλλά ακόμα περισσότερο ο αντικειμενικός προσδιορισμός του περιεχομένου του –τι, με άλλα λόγια, καταγράφουμε ως ευρωπαϊκή λογοτεχνία– είναι εξαιρετικά δύσκολος. Ποιον ρόλο έπαιξε ο ρωμαϊκός Μεσαίωνας; Πώς θα υπερβαθεί ο ηγεμονισμός των ισχυρότερων εθνών της Ευρωπαϊκής Ένωσης; Πώς είναι δυνατόν να συμβιβαστούν ο εμπορικός ανταγωνισμός με τις εθνικές επιδιώξεις; Πώς, εντέλει, θα προβληθεί η πλούσια και περίπλοκη ευρωπαϊκή πολιτισμική πραγματικότητα, και όχι ένας χυλός, μια εντυπωσιακή, αλλά επιπόλαιη και πλασματική «πανευρωπαϊκή» ταυτότητα;

Πηγές:

Travers, M. (2005). Εισαγωγή στη νεότερη ευρωπαϊκή λογοτεχνία από τον Ρομαντισμό ως το Μεταμοντέρνο. Mτφ. Ιωάννα Ναούμ-Μαρία Παπαηλιάδη, επιστ. επιμέλεια και εισαγωγή Τάκη Καγιαλή. Αθήνα: Βιβλιόραμα.

http://theconversation.com/hooked-on-the-classics-literature-in-the-english-curriculum-32871