Μ' όποιον δάσκαλο ...: Jorge Luis Borges: to Die or not to Die?

Κυριακή 11 Νοεμβρίου 2012

Jorge Luis Borges: to Die or not to Die?

Στους Λαβύρινθους του Jorge Luis Borges (ελλ. μτφ. Βαγγέλης Κατσάνης, Αθήνα: Πλειάς, ³1982) υπάρχει ένα διήγημα με τίτλο «Ο κήπος των διχαλωτών μονοπατιών».

Η υπόθεση έχει ως εξής: Ο πράκτορας της γερμανικής αυτοκρατορίας Γιου Τσουν (το εξωτικό του όνομα τον κάνει πιο τρομερό στα μάτια ενός Δυτικού), απόγονος του φημισμένου Τσούι Πεν και διωκόμενος από έναν γερμανό λοχαγό, σκοτώνει τον σινολόγο Στέφεν Άλμπερτ, προκειμένου να υποδείξει στον αρχηγό του το όνομα της πόλης Άλμπερτ την οποία έπρεπε να βομβαρδίσει. Πριν όμως, συζητά με το θύμα του για τον λαβύρινθο του προγόνου του, του οποίου το μυστικό εκείνος έχει καταφέρει να ανακαλύψει. Αντίθετα από ό,τι όλοι πίστευαν, πρόκειται όχι για έναν χωρικό λαβύρινθο, αλλά για έναν λαβύρινθο άπειρου χρόνου. Ο Τσούι Πεν εγκαταλείπει τα πάντα και αφοσιώνεται σε δύο έργα που μοιάζουν καταρχήν απολύτως αντιφατικά μεταξύ τους: τη συγγραφή ενός βιβλίου και την κατασκευή ενός λαβύρινθου. Ο Στέφεν Άλμπερτ φωτίζει το μυστήριο χάρη σε ένα σημείωμα γραμμένο από τον ίδιο τον Τσούι Πεν: «κληροδοτώ στα ποικίλα μέλλοντα (όχι σε όλα) τον κήπο μου των διχαλωτών μονοπατιών». Το βιβλίο είναι ο λαβύρινθος. Στο έργο του ο Τσούι Πεν δημιουργεί ποικίλα μέλλοντα, διάφορους χρόνους, επιλέγοντας κάθε φορά όλες μαζί τις εναλλακτικές λύσεις ενός προβλήματος. Δημιουργούνται έτσι άπειρες διακλαδώσεις στον χρόνο, τερατώδεις αντινομίες και ένα μυθιστόρημα τόσο χαώδες, όσο ο ίδιος ο χρόνος. Είναι σε ένα από αυτά τα μέλλοντα που ο Γιου Τσουν σκοτώνει τελικά τον σινολόγο, ο ίδιος συλλαμβάνεται από τον διώκτη του και καταδικάζεται σε θάνατο, έχοντας όμως πρώτα εκπληρώσει την αποστολή του: ο αρχηγός του καταφέρνει να αποκωδικοποιήσει το μήνυμα που του έχει στείλει με τη δολοφονία του Άλμπερτ και έτσι η πόλη βομβαρδίζεται και η μάχη κερδίζεται.

Σε κάποιο άλλο μέλλον –ποιος ξέρει;- όλα μπορεί να έχουν γίνει αλλιώς..

Η συνάντησή μου με τον Jorge Luis Borges ξεκινάει όταν ήμουν 18 χρονών. Διάβασα τότε το καταπληκτικό Βιβλίο της Άμμου και εντυπωσιάστηκα κυρίως από το ομώνυμο διήγημα. Χρόνια πολλά έχουν περάσει από τότε, ακόμα όμως γοητεύομαι από τον παράξενο κόσμο του Αργεντίνου, γεμάτο με λαβυρίνθους, καθρέφτες και βιβλιοθήκες. Μέσα σε αυτό το μαγικό σύμπαν κατοικούν, Μινώταυροι και βασιλιάδες, δολοφόνοι και ντετέκτιβ, γκάουτσο και στρατιώτες. Α, ναι. Και τίγρεις! Ξαναγυρίζω στο έργο του με διάφορες αφορμές: κυρίως για να ξαποστάσω μετά από δαιδαλώδεις περιπλανήσεις σε άλλα λογοτεχνικά σύμπαντα, πιο ανθρώπινα, αλλά που σπάνια έχουν τη μαγεία του μπορχικού ρεαλισμού. Αντιφατικό, κι όμως ...

Σε μία από τις άπειρες διακλαδώσεις του λαβυρίνθου, που να είναι το ίδιο σαν να λες: σε μία από τις άπειρες διακλαδώσεις του βιβλίου, ο ήρωάς μας, ο Jorge Luis Borges, γεννήθηκε στο Μπουένος Άιρες το 1899, εργάστηκε για ένα διάστημα στη Δημοτική Βιβλιοθήκη της γενέτειρας πόλης του και αργότερα στην Εθνική Βιβλιοθήκη, άρχισε να χάνει την όρασή του όταν είχε μπροστά του χιλιάδες επιθυμητούς τόμους βιβλίων, ταξίδεψε πολύ, εργάστηκε ως καθηγητής σε διάφορα Πανεπιστήμια, παντρεύτηκε δύο φορές, απέκτησε μερικούς πολύ στενούς φίλους, κέρδισε κάμποσα βραβεία, έγραψε διηγήματα, ποιήματα, δοκίμια και κριτικές σε υπάρχοντα, αλλά και ανύπαρκτα, λογοτεχνικά έργα και πέθανε στις 14 Ιουνίου του 1986.

Σε κάποιο άλλο μέλλον –ποιος ξέρει;- όλα μπορεί να έχουν γίνει αλλιώς.

«Ένας άνθρωπος», γράφει ο Borges στον επίλογο της συλλογής του με τίτλο Ο Ποιητής, «βάζει σκοπό της ζωής του να ζωγραφίσει τον κόσμο. Χρόνια ολόκληρα γεμίζει μια επιφάνεια με εικόνες από επαρχίες, βασίλεια, βουνά, κόλπους,καράβια, νησιά, ψάρια,σπίτια, εργαλεία, άστρα, άλογα και ανθρώπους. Λίγο πριν πεθάνει ανακαλύπτει ότι αυτός ο υπομονετικός λαβύρινθος των γραμμών σχηματίζει την εικόνα του προσώπου του».