O Vermeer και ο άλλος

Γιατί οι ζωγράφοι αποφασίζουν να αποτυπώσουν πάνω στον καμβά το πρόσωπό τους; Επιβεβαίωση της ύπαρξης; Εσωτερικότητα; Καλλιτεχνική διαφήμιση; Ναρκισσισμός;

Από την πρώιμη Αναγέννηση και μετά η τάση αυτή κερδίζει συνεχώς έδαφος. Τον 17^ο αιώνα, το πρόσωπο του Rembrandt απεικονίζεται, είτε από τον ίδιο είτε από τους μαθητές του, σε 90 έργα, ενώ στη νεότερη εποχή οι καλλιτέχνες ζωγραφίζουν επίμονα αυτοπροσωπογραφίες τους.  

Σήμερα θέλω να σας δείξω μία αυτοπροσωπογραφία, ζωγραφισμένη από τον Johannes Vermeer το 1666. Ο τίτλος της είναι: The Art of Painting ή The Allegory of Painting ή Painter in his Studio. Ο πίνακας βρίσκεται στο Kunsthistorisches Museum, στη Βιέννη.

Ο ζωγράφος απεικονίζεται στο εργαστήριό του, μπροστά στο καβαλέτο του, να ζωγραφίζει μια κοπέλα, μάλλον τη Μούσα της Ιστορίας Κλειώ. Απέναντί του, στον τοίχο, βρίσκεται ένας χάρτης της διασπασμένης Ολλανδίας, ενώ η λάμπα, πάνω από το κεφάλι του, στολίζεται με  τον δικέφαλο αετό, σύμβολο της δυναστείας των Αψβούργων. Η κουρτίνα που κρέμεται στα αριστερά είναι η ανοιχτή αυλαία που επιτρέπει σε εμάς, στους θεατές, να εισέλθουμε στη σύνθεση.

Δεν γνωρίζουμε γιατί ο Vermeer ζωγράφισε αυτόν τον αλληγορικό πίνακα, μάλιστα τον μεγαλύτερο σε διαστάσεις από όλα τα έργα του. Ξέρουμε μόνον πως ο πίνακας έμεινε στην οικογενειακή συλλογή και δεν πουλήθηκε, παρά τις οικονομικές δυσχέρειες, πράγμα που καταδεικνύει τη σημασία που είχε ο πίνακας για τον ζωγράφο.

Το παράξενο όμως είναι πως, σε αυτόν τον πίνακα, ο καλλιτέχνης ζωγραφίζει τον εαυτό του με την πλάτη στραμμένη προς τον θεατή.

Ο ζωγράφος υποθέτω πως μας λέει με αυτόν τον τρόπο πως ο εαυτός του είναι μόνον ένας, αυτός που ζωγραφίζει τον πίνακα. Ο άλλος, που ζωγραφίζεται στον πίνακα με την πλάτη, δεν υπάρχει. Έτσι, ο καλλιτέχνης σώζει τη μοναδικότητά του, θεωρώντας κάθε σωσία του ως μη υπαρκτό. Προσέξτε, εξάλλου, τον αφύσικο τρόπο με τον οποίο απεικονίζεται ο καλλιτέχνης: μας είναι δύσκολο να ξεκαθαρίσουμε πού κοιτάζει, ο καμβάς είναι σε μάλλον λάθος θέση, το ίδιο και το τραπέζι. Ο Vermeer αυτοπροσώπως ζωγραφίζει αυτόν τον πίνακα, με ένα κρυστάλλινο φως να φωτίζει τη σκηνή, με τους όγκους πεντακάθαρους και μια χαρακτηριστική της τεχνικής του ψυχολογική απόσταση ανάμεσα στα πρόσωπα, όμως ο σωσίας του είναι αμφίβολο αν υπάρχει ως κάτι άλλο από φάντασμα. Ο Vermeer αποποιείται την ιδέα του διπλού εαυτού και ο καλύτερος τρόπος να το καταθέσει είναι αυτός: ζωγραφίζοντας μια αυτοπροσωπογραφία που συνεπάγεται εγκατάλειψη της ιδέας της αυτοπροσωπογραφίας.

Αναφορά στον συγκεκριμένο πίνακα του Vermeer κάνει ο Salavador Dalí, ο οποίος, το 1934, ζωγραφίζει το έργο με τίτλο The Ghost of Vermmer of Delft Which Can Be Used As a Table. Ο πίνακας βρίσκεται στο Μουσείο  Salavador Dalí στο St. Petersbourg της Florida.

Πηγές για τις εικόνες:

https://en.wikipedia.org/wiki/The_Art_of_Painting

https://en.wikipedia.org/wiki/The_Ghost_of_Vermeer_of_Delft_Which_Can_Be_Used_As_a_Table