Μ' όποιον δάσκαλο ...: Στη Μονμάρτρη και πάλι

Τρίτη 19 Μαρτίου 2013

Στη Μονμάρτρη και πάλι

Όταν ο νεαρός Amedeo Modigliani, όμορφος και ευκατάστατος (γιος ενός Ιταλού εμπόρου ξυλείας και κάρβουνου και μιας Γαλλίδας) έφτασε το 1906 στο Παρίσι, διάλεξε ένα ξενοδοχείο στη δεξιά όχθη του Σηκουάνα για να κατοικήσει. Τον κέρδισε όμως τελικά η Μονμάρτρη, την ατμόσφαιρα της οποία είχε, λίγο μόλις καιρό πριν, αποτυπώσει στα έργα του ο Toulouse-Lautrec. Ο Amedeo έγινε γρήγορα δημοφιλής, αφού συγκέντρωνε όλα τα χαρίσματα που επιζητούσαν οι μποέμ της ανέμελης εκείνης εποχής, της Belle Époque. Τον αποκαλούσαν χαϊδευτικά Modi, σε μια εποχή που οι maudits καλλιτέχνες όλο και πλήθαιναν.

Αναποφάσιστος στην αρχή για τον δρόμο που θα ακολουθούσε στη ζωγραφική και μάλλον αποτυχημένος ως επαγγελματίας πορτραιτίστας, ο Modi ψάχνει να βρει το προσωπικό του ύφος, ξεκόβοντας από τις καλλιτεχνικές πρωτοπορίες, τον φωβισμό και τον κυβισμό, που τότε κυριαρχούσαν στην παρισινή σκηνή. Επηρεασμένος από την ελληνοϊταλική αρχαιότητα και έχοντας για ένα διάστημα επιδοθεί στη γλυπτική, ανακαλύπτει πως εκφράζεται καλύτερα με την απλοποίηση, τη γραμμικότητα και την αφαίρεση, καθώς και με τις ρευστές, καμπύλες γραμμές. Ο Modigliani είναι πια καλλιτεχνικά ανεξάρτητος και μοναχικός στον δρόμο που διάλεξε.

Εν τω μεταξύ, ξεσπάει ο πόλεμος. Το αίτημα του Amedeo για στράτευση απορρίπτεται κι εκείνος αφοσιώνεται στη ζωγραφική, στο πορτραίτο. Όμως, σε ένα πορτραίτο που διαφέρει πολύ από την ιδέα που υπήρχε ως τότε για το είδος. Στα πορτραίτα του Modigliani το σώμα επιμηκύνεται και διαστρεβλώνεται, τα μάτια ζωγραφίζονται αμυγδαλωτά αλλά ασύμμετρα, ο λαιμός προεκτείνεται, τα χαρακτηριστικά στυλιζάρονται. Τον ενδιαφέρουν τα εξωτερικά χαρακτηριστικά και όχι ο χαρακτήρας των μοντέλων του. Τα διακοσμητικά γνωρίσματα, οι χαρακτηριστικές χειρονομίες, τα αφηγηματικά στοιχεία, παραλείπονται, τα χρώματα είναι λιτά. Ο Amedeo ζωγραφίζει το κάλλος, καθαρό και λαμπρό. Οι γυμνές του γυναίκες, με τα ρόδινα κορμιά, που άλλες κοιτάζουν τον θεατή κατάματα και άλλες έχουν τα μάτια κλειστά, είναι γεμάτες με αισθησιασμό, ερωτισμό και σαγήνη.

Προσωπογραφία του Leopold Zborovski (1918)

Ελαιογραφία σε μουσαμά. Ιδιωτική συλλογή

Το 1917 οργανώνεται, στη γκαλερί της Berthe Weill, μια έκθεση με έργα του Modigliani, γυμνά κυρίως μεγάλου μεγέθους. Κόσμος συρρέει, πράγμα που ανησυχεί σοβαρά τον αστυνομικό διευθυντή του απέναντι αστυνομικού τμήματος, ο οποίος διατάζει να κατεβάσουν «όλα αυτά τα αίσχη» που προσβάλλουν τα χρηστά ήθη. Η μοναδική έκθεση του Modigliani κλείνει με τους αστυνομικούς να κρατούν αγκαλιά τις σκανδαλώδεις, γυμνές καλλονές του, αποκαθηλώνοντάς τες.

Ξαπλωμένο γυμνό (1917)

Ελαιογραφία σε μουσαμά. Στουτγκάρδη, Staatsgalerie

Γυμνό καθιστό στο ντιβάνι (1917)

Ελαιογραφία σε μουσαμά. Ιδιωτική συλλογή

Το 1918, την τέταρτη χρονιά του πολέμου, ο Modigliani εγκαταλείπει το ρημαγμένο Παρίσι και εγκαθίσταται στη Νότια Γαλλία. Ζωγραφίζει σαν μανιασμένος, σαν να ξέρει πως πλησιάζει το τέλος του και θέλει να ολοκληρώσει την αποστολή του. Οι γυναίκες του δεν είναι πια γυμνές, τα μοντέλα του είναι απλές ανθρώπινες παρουσίες, δίχως ατομικότητα και στραμμένες προς τα μέσα, αποτραβηγμένες στον εαυτό τους.

Jeanne Hébuterne (1919)

Λάδι σε μουσαμά. Ιδιωτική συλλογή

Προσωπογραφία της Jeanne Héteburne (1919)

Ελαιογραφία σε μουσαμά. Ιδιωτική συλλογή

Επιστρέφει στο Παρίσι, όπου και πεθαίνει στις 24 Ιανουαρίου του 1920, σε ηλικία 36 ετών, τσακισμένος από τη φτώχεια, τις αρρώστιες, τον αλκοολισμό, τα ναρκωτικά, τις ταραχώδεις ερωτικές σχέσεις. Ενταφιάζεται στο κοιμητήριο Père Lachaise πλάι στην τελευταία του σύντροφο, την Jeanne Hébuterne, η οποία αυτοκτονεί την επόμενη ημέρα, αφήνοντας ορφανή τη δίχρονη κόρη τους.