Η θεωρία του κοινωνικού συμβολαίου του John Locke

Ο John Locke (1632-1704) διατυπώνει τις απόψεις του για το κοινωνικό συμβόλαιο στο έργο του Δύο Πραγματείες περί Κυβερνήσεως.

Ενώ στον Hobbes η φυσική κατάσταση περιγράφει το πώς θα συμπεριφέρονταν οι άνθρωποι εάν δεν υπόκειντo σε μία πολιτική εξουσία, ο Locke ορίζει την προ-πολιτική ζωή ως μία σύνθεση της ύπαρξης του φυσικού νόμου και μιας διάθεσης κοινωνικότητας. Στο επόμενο επίπεδο, με τη σταδιακή πολυπλοκοποίηση των κοινωνικών σχέσεων, μετά την εισαγωγή του χρήματος και την ανάπτυξη της οικονομίας, δημιουργούνται συγκρουσιακές προϋποθέσεις που δεν καταλήγουν όμως στην ακραία κατάσταση την οποία περιγράφει ο Hobbes με τον «πόλεμο όλων εναντίον όλων». Μέσω της σύγκρουσης, τα άτομα αντιλαμβάνονται την ανάγκη να ζουν σύμφωνα με κοινά παραδεκτούς νόμους και κανόνες, οι οποίοι να ρυθμίζουν συνολικά αλλά και λεπτομερώς τις ανθρώπινες σχέσεις, ώστε να μην καταφεύγουν στην αυτοδικία. Η αντιμετώπιση, λοιπόν, των συγκρούσεων και ο φόβος που προκαλούν είναι το κίνητρο για τη σύναψη του συμβολαίου κατά τον Locke.

Δημιουργείται έτσι η πολιτική κοινωνία που αποφασίζει να λειτουργεί με βάση την αρχή της πλειοψηφίας και αναθέτει σε μία κυβέρνηση τη διασφάλιση των δικαιωμάτων τα οποία θεμελιώνει ο φυσικός νόμος. Το κοινωνικό συμβόλαιο που συντάσσεται αναθέτει στην κυβέρνηση την ευθύνη να προστατεύει τα δικαιώματα της κοινότητας: το δικαίωμα της ζωής, της ελευθερίας, της ιδιοκτησίας.

Κεντρική ιδέα στη θεωρία του Locke, αλλά και βασική διαφορά από τις αντιλήψεις του Hobbes, είναι η έννοια της εμπιστοσύνης μεταξύ κυβερνώντων και κυβερνωμένων. Όταν οι κυβερνώντες προδώσουν την εμπιστοσύνη, αθετώντας τους όρους του συμβολαίου, η κοινωνία δεν αποσυντίθεται, όπως υποστηρίζει ο Hobbes, αλλά αντικαθιστά την κυβέρνηση ακόμα και μέσω επανάστασης, με σκοπό την ενεργοποίηση του φυσικού δικαίου απέναντι στον τύραννο.

Πηγή για τις εικόνες:

https://en.wikipedia.org/wiki/Two_Treatises_of_Government