Τι μπορούμε να μάθουμε από τον Αριστοτέλη

1. Ας μην εμπιστευόμαστε όσους ισχυρίζονται ότι η οικονομία μπορεί να αντικαταστήσει την πολιτική. Και στην προσωπική μας ζωή, παρότι οι υλικές προϋποθέσεις είναι κι αυτές αναγκαίες για την απόκτηση της ευδαιμονίας, ας μην μετατρέπουμε όλες τις δραστηριότητές μας σε οικονομικές δράσεις, αποσκοπώντας αποκλειστικά στην παραγωγή και στην απόκτηση πλούτου.

2. Υπάρχουν και «κατασκευασμένες» υλικές/σωματικές ανάγκες, οι οποίες ίσως μας ξεγελάσουν και μας κάνουν να νομίσουμε ότι η εκπλήρωσή τους θα μας δώσει ηδονή. Ας σκεφτούμε πόσο πόνο περιέχουν οι περισσότερες. Μήπως να αναζητήσουμε κάτι ανώτερο, ανεμπόδιστο από τους σωματικούς περιορισμούς;

3. Ας μην επαναπαυόμαστε. Η αρετή δεν είναι κάτι κεκτημένο και στατικό. Είναι πάντοτε σε κίνηση και υπό διαμόρφωσιν, γι’ αυτό χρειάζεται να ασκούμαστε διαρκώς πράττοντας ηθικές πράξεις. Ο Αριστοτέλης αποδίδει αυτό το «διαρκώς» ως εξής:  μία γὰρ χελιδὼν ἔαρ οὐ ποιεῖ, οὐδὲ μία ἡμέρα. οὕτω δὲ οὐδὲ μακάριον καὶ εὐδαίμονα μία ἡμέρα οὐδ’ ὀλίγος χρόνος.

4. Ας μην νομίζουμε ότι αρκούν οι καλές προθέσεις και η καλή μας η καρδιά ή απλώς η επιθυμία μας να γίνουμε αγαθοί. Πρέπει να ενεργήσουμε. Επιπλέον, πρέπει οπωσδήποτε να μην αστοχήσουμε, αλλά να καταφέρουμε να πραγματοποιήσουμε την αγαθή πράξη, για να μπορούμε να θεωρηθούμε αγαθοί.

5. Για να αρχίσουμε να πράττουμε, προϋποτίθεται η προαίρεση να κάνουμε ό,τι περνάει από το χέρι μας και είναι ανθρωπίνως δυνατόν. Απαιτείται, δηλαδή, να γνωρίζουμε (με τον νου) τον σκοπό της πράξης, (με τη βούλευση) τα μέσα και να έχουμε τη διανοητική επιθυμία να πράξουμε.

6. Ας θυμόμαστε ότι το πραγματικό αγαθό είναι αντικειμενικό, που όμως δεν βασίζεται σε κανόνες. Ο μόνος κανόνας είναι ο ηθικά εξαίρετος άνθρωπος (που μάλλον πρέπει να τον εντοπίσουμε) και το παράδειγμά του, επειδή αυτός αναγνωρίζει την ουσιώδη σύσταση της ηθικής πράξης ενταγμένης στην προοπτική ενός ηθικού τέλους (ὁ σπουδαῖος ἕκαστα κρίνει ὀρθῶς, καὶ ἐν ἑκάστοις τἀληθὲς αὐτῷ φαίνεται). Την αξία της πολιτικής και της εκπαίδευσης σε σχέση με τον ηθικό λόγο μπορούμε να την αντιληφθούμε από αυτό: από το εάν εξασφαλίζουν την «ορατότητα» του εξαίρετου ανθρώπου και, κατά συνέπεια, από το εάν συνιστούν τόπους ηθικών παραδειγμάτων.

7. Ας μην πιστεύουμε όποιον ισχυρίζεται ότι το νόμιμο ταυτίζεται με το ηθικό. Το νόμιμο ποικίλλει αναλόγως των πολιτικών συνθηκών και σε αυτό χωρεί επανόρθωση, ενώ το ηθικά ορθό είναι ένα και μοναδικό. Ωστόσο, η νομιμότητα είναι κι αυτή ηθικά και πολιτικά σημαντική, γι’ αυτό, ακόμα και όταν πρόκειται για υπακοή σε κακούς νόμους, είναι αξιακά ανώτερη από την ανομία, στην οποία, εξάλλου, φωλιάζει το ριζικό κακό.

8. Ας είμαστε καχύποπτοι όταν οι πολιτικοί νομοθετούν καθ’ υπερβολήν εσπευσμένα και εφήμερα, εισάγοντας προς ψήφισιν στη βουλή διατάξεις με τη διαδικασία του επείγοντος και του κατεπείγοντος, καθώς έτσι ο ρόλος του έμπειρου νομοθέτη αναλαμβάνεται από ανθρώπους που δεν διαθέτουν την ανάλογη γνώση και εμπειρία.

9. Ας μην ζηλεύουμε τους πολιτικούς. Στην ουσία αυτοί δουλεύουν για μας. Η ιδιότητά μας ως θεατών/ακροατών στον πολιτικό βίο μάς προσφέρει μια καθόλου αμελητέα ηδονή.

10. Ας επικαλούμαστε την άγνοια σε ηθικά ζητήματα με φειδώ, επειδή –να το ξέρουμε- δεν μας απενοχοποιεί σε κάθε περίσταση.

11. Ας μην παινευόμαστε για την εγκράτειά μας. Στο ηθικό πεδίο, ζητούμενο είναι να μην δίνουμε αχρείαστες μάχες που προκαλούν αναίτιο πόνο^. το σπουδαίο είναι να μην χρειάζεται να δώσουμε καμία μάχη για να κατανικήσουμε τους πειρασμούς.

12. Ας μην υποτιμάμε τη λογική στον χώρο της πράξης (είμαστε λογικά ανθρώπινα υποκείμενα), καθώς αυτή μας βοηθάει να συλλαμβάνουμε μακροπρόθεσμους σκοπούς.

13. Μέτρο της ηθικότητας δεν είναι ο εαυτός μας, αλλά οι άλλοι. Εκείνων τα αγαθά υπερασπιζόμαστε με την ηθική μας συμπεριφορά (ο Αριστοτέλης αναγνωρίζει την ετερότητα, παρά τις κατηγορίες που του έχουν αποδοθεί). Επιπλέον, η ποιότητα της αρετής μας καθορίζει και το είδος των φίλων που θα αποκτήσουμε, εφόσον φίλοι μας μπορούν να είναι μόνον άνθρωποι ανεξάρτητοι μεν, όμοιοι δε με εμάς ως προς την αρετή. Τελεία δ’ ἐστὶν ἡ τῶν ἀγαθῶν φιλία καὶ κατ’ ἀρετὴν ὁμοίων. Και ας μην βιαστούμε να πούμε ότι αρκούμαστε σε κατώτερες φιλίες, γιατί αυτές είναι εξαιρετικά ανταγωνιστικές και θα το μετανιώσουμε. Και κάτι ακόμα: ας μην υπολογίζουμε στους φεϊσμπουκικούς μας φίλους. Ο Αριστοτέλης το λέει ξεκάθαρα ότι φιλία από απόσταση δεν υπάρχει, αφού η ύπαρξή της συναρτάται με δραστηριότητα (να πίνουμε το καφεδάκι μας μαζί, να απολαμβάνουμε μια καλή παράσταση, να κάνουμε μια εκδρομή, να χορεύουμε). Και αν τα κάνουμε όλα αυτά, ας μην έχουμε έγνοια: η φιλία μας δεν θα χαθεί ποτέ.

14. Ας μην φανταζόμαστε την ηθική δραστηριότητα ως κάτι στεγνό και άχαρο, ως μια επίπονη, και πάντως άγευστη και άψυχη, συνήθεια. Μας προσφέρει και ηδονή; Τότε βρισκόμαστε σε καλό δρόμο. Η ηδονή είναι ο τρόπος που έχουμε για να αναγνωρίσουμε εάν διαθέτουμε ηθική ποιότητα και το κίνητρο για να την επιδιώξουμε. Με άλλα λόγια, «ηθική γνώση» έχει μόνον εκείνος στον οποίο η γνώση για το αγαθό ισοδυναμεί με το ότι ελκύεται από αυτό.

Πηγή για την εικόνα:

https://datadanfit.wordpress.com/2017/09/15/aristotle-on-friendship-virtue-and-eudaimonia/