Αθηνά Κακούρη, η ιστορία σαν μυθιστόρημα

Πριν από λίγες μόνο ημέρες εκδόθηκε από τις εκδόσεις Πατάκη το νέο βιβλίο της Αθηνάς Κακούρη, με τίτλο 1821. Η αρχή που δεν ολοκληρώθηκε. Πότε και πώς δημιουργήθηκε το κράτος όπου ζούμε σήμερα. Από τον τίτλο είναι φανερό πως πρόκειται για ένα ιστορικό βιβλίο. Πράγμα που δεν προκαλεί έκπληξη σε όποιον έχει παρακολουθήσει τη συγγραφική δραστηριότητα της Κακούρη. Από τα ιστορικά της μυθιστορήματα (Της τύχης το μαχαίρι και Η σπορά του ανέμου, που γράφτηκαν ως αποτέλεσμα της προτροπής του Άλκη Αγγέλου να γράψει ένα ιστορικό μυθιστόρημα, Με τα φτερά του Μαρίκα) και τα μυθιστορήματα που δεν είναι μεν ιστορικά αλλά το ιστορικό πλαίσιο είναι κυρίαρχο (Πριμαρόλια για την Πάτρα την εποχή της ακμής και της κρίσης της σταφίδας, Ο χαρταετός για τη χρηματιστηριακή τρέλα που προκάλεσε ο δήθεν μυθικός πλούτος του Λαυρίου, Θέκλη για τις κοινωνικές και πολιτικές επιπτώσεις των πολέμων 1912 και 1913, Ξιφίρ Φαλέρ για τους κατασκόπους και τις δολοπλοκίες που εξυφαίνονταν στην Αθήνα το 1916, λίγο πριν η Ελλάδα εισέλθει στον α΄ παγκόσμιο πόλεμο) μόνον ένα βήμα είναι μέχρι την καθαρή ιστορία. Εξάλλου, το ενδιαφέρον της Κακούρη για την ιστορία είναι γνωστό και πολλαπλά εκδηλωμένο, σε συνεντεύξεις, άρθρα, συζητήσεις, παρεμβάσεις. Επιπλέον, το ενδιαφέρον της είναι στέρεο, εφόσον φαίνεται πως έχει μελετήσει με ευσυνειδησία και ανοιχτό μυαλό τις πηγές.

Τι είναι αυτό που την ώθησε να γράψει ένα ιστορικό βιβλίο μπορώ μόνο να το εικάσω από το ίδιο το βιβλίο: η ανάγκη να ξαναγυρίσουμε στο παρελθόν, να ξαναδούμε πράγματα που μας μοιάζουν γνωστά με άλλο μάτι, να γνωρίσουμε ποιοι είμαστε και να χτίσουμε το μέλλον μας πάνω σε αυτήν τη γνώση. Τι είναι αυτό που την ώθησε να γράψει ένα ιστορικό βιβλίο για το 1821 πάλι να το εικάσω μόνον μπορώ: τα γεγονότα αυτής της δύσκολης εποχής είναι εκείνα που έδωσαν υπόσταση στην πατρίδα μας και καθόρισαν τη μελλοντική της πορεία, επηρεάζοντας τις ζωές όλων μας μέχρι σήμερα και σημαδεύοντας την ιστορική μας μνήμη.

Η Κακούρη, σε αυτό το βιβλίο, δίνει το χέρι της στον αναγνώστη –κυρίως στον νεαρό αναγνώστη- και αρχίζει να τον ξεναγεί στα μονοπάτια της ιστορίας, βοηθώντας τον να θαυμάσει τις λαμπρές στιγμές, να γυρίσει την πλάτη στις κακοτοπιές, να αναρωτηθεί, να σκεφτεί, να αμφιβάλει, να οργιστεί, να προβληματιστεί, να ονειροπολήσει. Κι αυτό επειδή η ξενάγησή της δεν είναι ψυχρή και διεκπεραιωτική, αλλά είναι ζεστή, ζωντανή, ζωηρή. Διαβάζοντας το βιβλίο, ξεχνάς την ιδιότητα της συγγραφέως και φτάνεις να πιστέψεις πως είναι γραμμένο από κάποιον πεπειραμένο δάσκαλο, που μπορεί να ξυπνάει το ενδιαφέρον και να σε σπρώχνει να ρουφήξεις τη συνέχεια σαν να διάβαζες ένα καλό μυθιστόρημα.

Η Κακούρη φαίνεται να πιστεύει ότι μπορεί κανείς να εξηγήσει και να βοηθήσει τους αναγνώστες να οικειωθούν τα πιο σπουδαία πράγματα χωρίς εξεζητημένη ορολογία και χωρίς πομπώδη γλώσσα. Το αίσθημα που έχεις όταν τελειώνεις το βιβλίο αποδεικνύει περίτρανα πόσο δίκιο έχει. Και τότε, έρχεται στον νου απρόσκλητη η ανάμνηση της σχολικής ιστορίας που συχνά, αν δεν τη διδάσκει κάποιος χαρισματικός δάσκαλος, κάνει τους μαθητές να χασμουριούνται και, πάντως, να λησμονούν την επόμενη ό,τι διδάχτηκαν την προηγούμενη μέρα. Εδώ δεν υπάρχει καμιά υποχρέωση για απομνημόνευση, δεν χρειάζεται να κρατάει κάποιος σημειώσεις, ούτε υπάρχει η απειλή της εξέτασης. Μπορεί εκείνος που διαβάζει το βιβλίο να χαλαρώσει και να απολαύσει, κρατώντας όμως πάντοτε το μυαλό του σε εγρήγορση. Το βιβλίο είναι απολαυστικό, δεν είναι όμως καθόλου επιφανειακό.

Στο πρώτο επίπεδο στέκονται τα γεγονότα και οι πρωταγωνιστές τους. Γνωστά και παλαιά τα γεγονότα, εδώ μοιάζουν νέα και αρυτίδωτα, καθώς η Κακούρη τα ανασύρει από τον χρόνο και τα φωτίζει με νέο φως. Καταλαβαίνεις πώς ξεκίνησαν και πώς συνεχίστηκαν, ποια ήταν η αιτία και ποιο το αποτέλεσμα, καταλαβαίνεις γιατί συνέβη κάτι έτσι κι όχι αλλιώς, διαβλέπεις πίσω από τα γεγονότα τις προθέσεις και τα συμφέροντα αυτών που τα δημιούργησαν, τα γεγονότα χρωματίζονται από την ευγένεια, την παλικαριά, την ιδιοτέλεια, τη μικροψυχία των δημιουργών τους. Και οι πρωταγωνιστές αποκτούν σάρκα και αίμα. Η κορμοστασιά τους, η φωνή τους, το βάδισμά τους, αλλά και οι σκέψεις τους, διατυπωμένες ή μη, να επηρεάζουν την πορεία της επανάστασης με τρόπο καταλυτικό.

Και ο αναγνώστης, σε ένα δεύτερο επίπεδο, να ανακαλύπτει ομοιότητες και διαφορές, συγκλίνουσες ή αποκλίνουσες γραμμές, με όσα συμβαίνουν σήμερα και με όσους σήμερα διαχειρίζονται την τύχη μας. Τι παραμένει ίδιο, κληρονομιά εκείνων των καιρών, τι άλλαξε, άλλοτε για καλό κι άλλοτε για κακό, από πού ξεκινήσαμε, πού έχουμε φτάσει, τι άλλο επιδιώκουμε να πετύχουμε.

Μια αφήγηση ιστορικά νηφάλια, αλλά μυθιστορηματικά πλούσια και μεστή. Η Κακούρη δεν είναι απλώς μια φωνή που αφηγείται, αλλά είναι η ίδια, μέσα στο βιβλίο, παρουσία ολοζώντανη, που χαίρεται για τα καλά και θλίβεται με τα κακά, που μιλάει, λέει αλήθειες, αποκαλύπτει ψευτιές, επαινεί ή κατακρίνει, δείχνει ποιοι ήσαν οι παππούδες μας, οι απλοί Έλληνες και οι ηγέτες, εκείνοι που κατάφεραν τις πιο ένδοξες πράξεις, και μας βάζει πάντοτε να μετράμε την απόσταση που μας χωρίζει από αυτούς. Μας δείχνει τις αρετές, αλλά και την ανοησία, και εμείς, καθώς διαβάζουμε, καταλαβαίνουμε πόσο μας χρειάζονται οι πρώτες και πόσο πρέπει να αποφεύγουμε τη δεύτερη και στους καιρούς που ζούμε. Γιατί η Κακούρη γράφει το βιβλίο της για το σήμερα και για τους συγκαιρινούς της. Για να τους πει πως αυτό το παρελθόν, θέλουν δεν θέλουν, το κουβαλάνε και γι’ αυτό καλό είναι να το γνωρίσουν, αν θέλουν στ’ αλήθεια να γνωρίσουν τον εαυτό τους.

Γράφει επίσης το βιβλίο για τους νεαρούς μαθητές, για να τους δείξει στην πράξη ότι η μελέτη της ιστορίας είναι δυνατόν να είναι και μια ευχάριστη αναζήτηση. Γράφει, τέλος, το βιβλίο για τους δασκάλους, για να τους υπενθυμίσει ότι η διδασκαλία της ιστορίας είναι δυνατόν να είναι για τους μαθητές –αλλά και για τους ίδιους- μια γοητευτική περιπέτεια. Και αν πειστούμε γι’ αυτό, τότε μπορεί να σκεφτούμε πως η διδασκαλία κάθε μαθήματος είναι δυνατόν να είναι, και για μας και για τους μαθητές μας, μια γοητευτική περιπέτεια.