Ο μακιαβελικός Machiavelli

Απολυταρχικός ή δημοκρατικός; Κυνικός τεχνοκράτης της εξουσίας ή απλώς ρεαλιστής; Ραδιούργος και δολοπλόκος ή βαθιά μοραλιστής; Εν τέλει: πολιτικός πορνογράφος ή πολιτικός ανθρωπιστής;

«Αν προσπαθήσει κανείς να τον ορίσει επακριβώς, ενδέχεται να βρεθεί αντιμέτωπος με την ίδια δυσκολία που αντιμετωπίζουμε όταν τρώμε hot dog: το δαγκώνεις από τη μια μεριά και το περιεχόμενο πετάγεται έξω από την άλλη», γράφει ο βιογράφος και απόγονός του Niccolò Capponi στο έργο του Ποιος ήταν πραγματικά ο αμφιλεγόμενος συγγραφέας του Ηγεμόνα.

Ο λόγος για τον Niccolò Macchiavelli, τον συγγραφέα του βιβλίου Il Principe (Ο Ηγεμών), ο οποίος γεννήθηκε στη Φλωρεντία το 1469, γνώρισε την ακμή προσφέροντας για δεκαπέντε χρόνια τις διπλωματικές του υπηρεσίες ως Γραμματέας του Συμβουλίου των Δέκα, για να απομακρυνθεί αργότερα από τη διπλωματία, να φυλακιστεί, να εξοριστεί, και να πεθάνει πικραμένος και φτωχός το 1527.

Είναι μακιαβελικός ο Macchiavelli; Είναι μακιαβελική η διαπίστωση ότι η πολιτική αποτελεί προνομιακό πεδίο ηθικού σχετικισμού και ότι ο ηγεμόνας, αν θέλει να διατηρήσει την εξουσία του, είναι απαραίτητο να ξέρει να ενεργεί σαν θηρίο όπως και σαν άνθρωπος; Είναι μακιαβελικός ο ισχυρισμός ότι ο ηγεμόνας πρέπει να έχει ωφελιμιστικό προσανατολισμό, επιλέγοντας κάθε φορά τα μέσα που είναι κατάλληλα για τους σκοπούς του, αντί να καθοδηγείται από το θρησκευτικό δόγμα ή από αμφιλεγόμενα ηθικά παραγγέλματα;  

Είναι μακιαβελικός ο Macchiavelli ή διέπεται από μια βαθύτερη ηθική καθαρότητα που προέρχεται από τον ρεαλισμό του; Το καλό και το κακό, στην πρακτική του πολιτικού, είναι εργαλεία που μπορούν να χρησιμοποιηθούν αναλόγως των περιστάσεων, εφόσον όμως έχει προηγηθεί εμβριθής κατανόηση της ανθρώπινης, πολιτικής, φύσης. Η προσαρμοστικότητα, λέει ο Macchiavelli , είναι το κλειδί της επιβίωσης. Για παράδειγμα, ένας ηγεμόνας μπορεί να κυβερνάει εμπνέοντας στους υπηκόους του φόβο και δέος. Θα είναι όμως ισχυρότερος εάν καταφέρει να εξασφαλίσει την ενεργό τους συναίνεση. 

Ο  Macchiavelli δεν είναι ηθικολόγος με τη συμβατική σημασία. Είναι ένας οξυδερκής ανατόμος του καιρού του και Φλωρεντινός ως το μεδούλι: κύριο μέλημά του είναι η bella figura και η ικανοποίηση δύο πρακτικών αναγκών, της τιμής (honore) και του κέρδους (utile). Μέσα από το προσωπικό του παράδειγμα (κόλακας των Μεδίκων, αλλά και περιθωριακός αργότερα), αντιλαμβάνεται τη ρευστότητα των ορίων μεταξύ καλού και εφικτού. Όπως και τη διαφορά ανάμεσα στην ηθική της ατομικής ψυχής και στην ηθική της πόλης.

Πώς να συμπαθήσει κανείς αυτόν τον ιδιόρρυθμο καιροσκόπο, τον στοχαστή αλλά και τον εραστή της σάρκας; Πώς να χωνέψει τη γυμνή αλήθεια του; Πώς να αποδεχτεί την πολιτική χωρίς μασκαρέματα και ωραιολογίες; Από τον καιρό του μέχρι σήμερα, κυρίαρχη είναι η αμφιθυμία. Ο ίδιος, πάντως, απαντούσε στους επικριτές του με έντονο ύφος: «Έμαθα στους ηγεμόνες πώς να γίνονται τύραννοι, αλλά και στους υπηκόους τους πώς να τους ξεφορτώνονται».

   

Πηγές για τις εικόνες:

http://venitism.blogspot.gr/2013/05/machiavelli-and-state-power.html

http://atozach.com/2010/02/27/machiavelli-is-the-devil/