Η ζωή είναι ένα όνειρο

Ο Basilio, βασιλιάς της Πολωνίας, ζητάει χρησμό για τη μοίρα του νεογέννητου γιου του Segismundo και διαπιστώνει ότι τα αστέρια τον προορίζουν να γίνει ο πιο απάνθρωπος μονάρχης που έζησε ποτέ –«τέρας ανθρωπόμορφο»–, του οποίου η πρώτη μέριμνα θα ήταν να στρέψει την άγρια δύναμή του ενάντια στον βασιλιά πατέρα του και να τον τσακίσει.

Κατατρομαγμένος από τους δυσμενείς οιωνούς, ο Basilio διατάζει να φυλακίσουν τον Segismundo σε έναν απομονωμένο πύργο, απ’ όπου δεν μπορεί να επικοινωνήσει με κανένα ανθρώπινο πλάσμα εκτός από τον παιδαγωγό του Clotaldo. Μόλις o Segismundo ενηλικιώνεται, ο πατέρας του τον απελευθερώνει για μια μόνο ημέρα και τον διατάζει να παρουσιαστεί στην αυλή ως βασιλιάς, με σκοπό να εξακριβώσει την αλήθεια του χρησμού. Έξω φρενών από τα είκοσι χρόνια του εγκλεισμού του, ο Segismundo συμπεριφέρεται σύμφωνα με την πρόβλεψη. Αφού οδηγείται ξανά στον πύργο, απ’ όπου απελευθερώνεται λίγο αργότερα από μια λαϊκή εξέγερση, ο Segismundo –που δεν ξέρει πια αν ονειρεύεται ή αν είναι ξύπνιος– επαληθεύει πέρα για πέρα την πρόβλεψη του χρησμού: επικεφαλής της ανταρσίας, νικάει τον πατέρα του, ο οποίος για να σωθεί δεν έχει άλλη λύση παρά να πέσει στα πόδια του γιου του επικαλούμενος τον οίκτο του.

Όμως, ο χρησμός σταματούσε τις προβλέψεις του σ’ αυτό το σημείο και έτσι, σύμφωνα με τη συνήθη προφητική δομή, το δράμα ολοκληρώνεται με τρόπο απροσδόκητο και ταυτόχρονα σύμφωνο με την πρόβλεψη, εφόσον το τέλος του διαψεύδει την προσδοκία, παρότι συμφωνεί απολύτως με τον χρησμό: έχοντας συνετιστεί από τη δυσπιστία του απέναντι στην πραγματικότητα, ο Segismundo σηκώνει τον γονατισμένο πατέρα του και του αποδίδει τις τιμές που αρμόζουν στο βασιλικό του αξίωμα.

Αυτή είναι η ιστορία του Segismundo, κεντρικού ήρωα στο έργο La vida es sueño (Η ζωή είναι ένα όνειρο) του Ισπανού Pedro Calderón de la Barca. Το έργο είναι μια φιλοσοφική αλληγορία με θέμα την ανθρώπινη ζωή, τη σύγκρουση ανάμεσα στην ανθρώπινη βούληση και στη μοίρα, την αντίθεση ανάμεσα στην πραγματικότητα και στο όνειρο. Το πιθανότερο έτος δημοσίευσής του είναι το 1635, δηλαδή πενήντα χρόνια μετά την καταστροφή της περήφανης ισπανικής αρμάδας από το αγγλικό ναυτικό.

Ο χρησμός αιφνιδιάζει χωρίς ωστόσο να διαψεύδει καμιά πραγματική προσδοκία, ισχυρίζεται ο Clément Rosset, υπενθυμίζοντας και τον μύθο του Οιδίποδα. Πεπρωμένο δεν υπάρχει, λέει ο φιλόσοφος. Ελλείψει, λοιπόν, πεπρωμένου, υπάρχει τέχνασμα, αυταπάτη και εξαπάτηση. Επειδή όλα αυτά δεν μπορούν να καταλογιστούν σε ένα ανεύθυνο, καθόσον ανύπαρκτο, πεπρωμένο, απομένει να αναζητήσουμε την προέλευσή τους σε κάτι πιο υπεύθυνο και απτό. Αν πράγματι το συμβάν έχει διαψεύσει την προσδοκία, ενώ ακριβώς την ικανοποιούσε πλήρως, γι’ αυτό ευθύνεται η προσδοκία και όχι το συμβάν. Η εξαπάτηση δεν προέρχεται, επομένως, από το συμβάν, αλλά από την προσδοκία σε σχέση μ’ αυτό. Η ανάλυση της διαψευσμένης προσδοκίας αποκαλύπτει ότι, παράλληλα προς την αντίληψη του γεγονότος, δημιουργείται πράγματι αυθόρμητα η ιδέα ότι το συμβάν, ενώ πραγματοποιείται, έχει ακυρώσει κάποιαν άλλη εκδοχή του, εκείνην ακριβώς την οποία προεξοφλούσαμε.

Το αποτέλεσμα; Καμιά εκδοχή του συμβάντος δεν είχε στ’ αλήθεια προβλεφθεί ή εκφραστεί –εξάλλου, ούτε ήταν δυνατόν να προβλεφθεί ή να εκφραστεί προτού το συμβάν λάβει χώρα.

Πηγές:

Rosset, Cl. (2008). Το πραγματικό και το διπλό του. Μτφρ. Ζ. Αντωνοπούλου-Τρεχλή. Αθήνα: Αρμός.

https://en.wikipedia.org/wiki/Life_Is_a_Dream#/media/File:Monumento_a_Calder%C3%B3n_de_la_Barca_(Madrid)_03.jpg