Η κριτική δύναμη της τέχνης

Η Αμερική ως χώρα των ευκαιριών, όπου ο καθένας έχει τη δυνατότητα να επιδιώξει την ευημερία και την ευτυχία: αυτή είναι η ιδέα που έσπρωξε τους Αμερικανούς κατά τη μετεπαναστατική περίοδο να σχεδιάσουν, να δουλέψουν και, τελικά, να πιστέψουν στον εαυτό τους. Και αυτή είναι η ιδέα την οποία ο James Rosenquist, στενά συνδεδεμένος με το κίνημα της Pop Art, προσπαθεί με τα έργα του να αποδομήσει. Απολύτως αντίθετος με τη διάκριση μεταξύ λαϊκής κουλτούρας και υψηλής τέχνης, δημιουργεί ζωγραφικά έργα στα οποία εμφανίζονται ανάκατα αντικείμενα από διαφημίσεις (αυτοκίνητα, αεροπλάνα, κραγιόν κ.λπ.) και πρόσωπα προβεβλημένα στα μέσα μαζικής ενημέρωσης. Οι πίνακές του, παρά τα φωτεινά τους χρώματα, που θυμίζουν έντονα διαφημιστικές αφίσες (άλλωστε, ο Rosenquist αφίσες σχεδίαζε πριν αρχίσει να ζωγραφίζει) είναι γεμάτοι από σκοτεινούς υπαινιγμούς σχετικά με την απάτη του αμερικανικού ονείρου και της καταναλωτικής κοινωνίας.

Το έργο του President Elect, ένα από τα πιο διάσημα του Rosenquist, το οποίο φιλοτεχνήθηκε μεταξύ 1960 και 1964 και σήμερα βρίσκεται στο κέντρο Georges Pompidou στο Παρίσι, το αμερικανικό όνειρο επιχειρεί ακριβώς να υπονομεύσει. Στα τρία μέρη του πίνακα, ο καλλιτέχνης απεικονίζει το χαμογελαστό πρόσωπο του John F. Kennedy, από την αφίσα της προεκλογικής εκστρατείας του 1960, ένα κίτρινο Chevrolet του 1949, εμβληματικό προϊόν της σύγχρονης καταναλωτικής κοινωνίας, και ένα κομμάτι τούρτας, προϊόν γνωστής διαφήμισης.

Είναι ο καλλιτέχνης ένας οραματιστής, όπως ήταν στο παρελθόν; Η απάντηση είναι όχι. Ο καλλιτέχνης γίνεται πλέον σχεδόν ανώνυμος, αφού ακόμη και οι πινελιές του είναι αόρατες, η ζωγραφική του μοιάζει περισσότερο με κολάζ. Δεδομένου ότι τα αντικείμενα που υπάρχουν στον πίνακά του θα μπορούσαν να βρεθούν και αλλού (σε περιοδικά, σε σούπερ μάρκετ κ.λπ.) μήπως δεν είναι παρά ένας κλέφτης; Και αν δεν τον θεωρήσουμε κλέφτη, ποιος ακριβώς είναι ο ρόλος του; Να εμπλουτίσει την εικόνα με νόημα: αυτή είναι πιθανόν η απάντηση του Rosenquist. Το έργο President Elect, αν και μοιάζει πολύ, δεν είναι απλώς μια επιτυχημένη διαφημιστική αφίσα, αλλά έχει μεταμορφωθεί σε ένα καλειδοσκόπιο σκληρής και προκλητικής πολιτικής και κοινωνικής κριτικής.

Ο καλλιτέχνης προσθέτει, λοιπόν, ένα μήνυμα πολιτικό και κοινωνικό. Αξίζει να σημειωθεί ότι ο Kennedy ήταν ο πρώτος υποψήφιος για την προεδρία της Αμερικής που απασχόλησε τόσο τα μέσα μαζικής ενημέρωσης («ένας άνθρωπος που ήξερε να διαφημίζει τον εαυτό του», όπως το διατύπωσε ο ίδιος ο Rosenquist). Το έργο αποτελεί, επομένως, μια ξεκάθαρη δήλωση, αφού σχολιάζει κριτικά τους τρόπους παραπλάνησης που χρησιμοποιούν τα διαφημιστικά μέσα. Κι αυτό το επιτυγχάνει όχι με την απρόσιτη για το κοινό ακαδημαϊκή τέχνη, αλλά με μια τέχνη της οποίας το μήνυμα είναι προφανέστατο και, επιπλέον, χιουμοριστικό και σοκαριστικό. Διαφήμιση VS Τέχνη. Ο Rosenquist ποντάρει στην τέχνη.

Επιπλέον, το γυαλιστερό πρόσωπο του Κένεντι, όπως και η πολυτελής Chevrolet και η υπέροχη τούρτα, είναι εικόνες που παραπέμπουν στην αμερικανική μεταπολεμική ευημερία και αφθονία και αντανακλούν τη δυναμική της σύγχρονης καταναλωτικής κοινωνίας. Όλα όσα απεικονίζονται στον πίνακα του Rosenquist είναι λαμπερά και επιθυμητά για κάθε μέσο Αμερικανό. Τα λεπτά δάχτυλα της γυναίκας που βγαίνουν από το πρόσωπο του Kennedy υπογραμμίζουν την εκπλήρωση του αμερικανικού ονείρου, αλλά, επίσης, απρόσμενα, δημιουργούν μια αίσθηση μυστηρίου και απειλής. Εξάλλου, αν κάποιος κοιτάξει πιο προσεκτικά τον πίνακα, διαπιστώνει ότι η κίτρινη Chevrolet είναι μισή και ότι το φαινομενικά νόστιμο κέικ είναι μπαγιάτικο. Επιπλέον, η επίπεδη επιφάνεια του καμβά και η έλλειψη κάθε έγνοιας για προοπτική, κάνει το έργο να μοιάζει ψεύτικο, μακριά από την πραγματικότητα.

Ο καλλιτέχνης δεν έδωσε κανένα βάθος στην εικόνα του, ίσως για να δηλώσει την ανυπαρξία ενός καταναλωτικού παραδείσου.

Πηγή για την εικόνα:

https://www.guggenheim-bilbao.eus/en/exhibitions/james-rosenquist-a-retrospective/