C. Auguste Dupin: Το κλεμμένο γράμμα

Στις 26 Απριλίου 1955, στο πλαίσιο του σεμιναρίου του με τίτλο Le moi dans la théorie de Freud et dans la technique de la psychanalyse (Το εγώ στη φροϋδική θεωρία και στην τεχνική της ψυχανάλυσης), ο Jacques Lacan κάνει μία διάλεξη που στηρίζεται εξ ολοκλήρου στο διήγημα του Edgar Allan Poe με τίτλο The Purloined Letter (Το κλεμμένο γράμμα). Έναν χρόνο αργότερα, το επεξεργασμένο κείμενο της διάλεξής του δημοσιεύεται στο δεύτερο τεύχος του περιοδικού Phychanalyse. Πρόκειται για κείμενο εμβληματικό, ιδρυτικό της κλασικής λακανικής ψυχανάλυσης, όπως αναπτύχθηκε από το 1953 έως το 1960 και  συμπίπτει με την επιστροφή στον Freud.

Το Kλεμμένο γράμμα είναι το τρίτο διήγημα του Poe με ήρωα τον Ιππότη C. Auguste Dupin και δημοσιεύθηκε το 1845 στο ετήσιο περιοδικό The Gift. Είναι η ιστορία ενός γράμματος που κρύβεται και ξαναβρίσκεται δύο φορές. Την πρώτη φορά η βασίλισσα λαμβάνει ένα γράμμα, το οποίο, για να κρύψει από τον βασιλιά που μπαίνει αιφνίδια στο δωμάτιό της και να το κάνει να φανεί αθώο, το αφήνει πάνω σε ένα τραπέζι, έκθετο στα μάτια όλων. Ο βασιλιάς δεν υποψιάζεται τίποτα, αλλά ο ύπουλος υπουργός D. αντιλαμβάνεται την αξία του και, προκειμένου να αποκτήσει επιρροή πάνω στη βασίλισσα, το κλέβει τοποθετώντας στη θέση του ένα πλαστό. Ο διευθυντής της αστυνομίας G- επιφορτίζεται να ανακαλύψει το αυθεντικό γράμμα, επειδή όμως αποτυγχάνει, καταφεύγει στον Dupin, τον ερασιτέχνη ντετέκτιβ με τις πολύ ιδιαίτερες ικανότητες. Ο Dupin καταλήγει πως ο καλύτερος τρόπος να κρύψεις κάτι είναι να το τοποθετήσεις κάπου φανερά. Επισκέπτεται, λοιπόν, τον υπουργό, βρίσκει το γράμμα έκθετο πάνω στο τζάκι και η ιστορία επαναλαμβάνεται: κλέβει το γράμμα και στη θέση του τοποθετεί ένα πλαστό. Μια σκηνή που επαναλαμβάνει την πρωταρχική σκηνή, αλλά με μια διαφορά: αυτήν τη δεύτερη φορά ένα πρόβλημα λύνεται χωρίς να δημιουργηθεί κάποιο νέο.

Ο Lacan επισημαίνει ότι ο άξονας του διήγηματος είναι η επανάληψη: μια ιστορία μέσα στην ιστορία, μια κριτική επανάληψη. Το περιεχόμενο του γράμματος παραμένει άγνωστο και εξιστορείται μόνον η κυκλοφορία του γράμματος μέσα στο «συμβολικό κύκλωμα», δίνοντας την ευκαιρία στον Lacan να υποστηρίξει την υπεροχή του συμβολικού έναντι του φαντασιακού αλλά και την αναγκαιότητά του για τη συγκρότηση της υποκειμενικότητας. Το γράμμα, ισχυρίζεται ο Lacan είναι ένα καθαρό σημαίνον (συνδυασμός απουσίας και κίνησης), εντελώς διαχωρισμένο από το σημαινόμενό του, εφόσον ο τρόπος με τον οποίο περνάει από χέρι σε χέρι,αλλά και οι αντιδράσεις που προκαλεί σε  διαφορετικούς ανθρώπους, είναι άσχετα με το τι σημαίνει.

Ο σωστός τρόπος του βλέμματος (στην πραγματική και στη ψυχική ζωή) είναι ένα άλλο σημείο που ενδιαφέρει τον Lacan στην ιστορία του Poe. Μόνον μια συγκεκριμένη ερμηνευτική στρατηγική θα αποκαλύψει το αντικείμενο. Η αστυνομία κοιτάζει την πραγματικότητα με τρόπο «ρεαλιστικό» και ανόητο, σε αντίθεση με τον ντετέκτιβ και τον ψυχαναλυτή. Το γράμμα και το ασυνείδητο δεν μπορούν να χαθούν ή να κρυφτούν για πάντα, διαβεβαιώνει ο Lacan, αρκεί να ξέρεις πώς θα τα ψάξεις.  

Πηγές:

Έντγκαρ Άλλαν Πόε (2005). Τρία αστυνομικά προβλήματα γιατον Αύγουστο Ντυπέν. Μετάφραση: Γιώργος Μπλάνας. Αθήνα: Ερατώ.

http://en.wikipedia.org/wiki/The_Purloined_Letter

http://numerocinqmagazine.com/2013/07/15/on-the-genealogy-of-style-marx-nietzsche-lacan-noah-r-gataveckas/

http://courses.nus.edu.sg/course/elljwp/lacanseminar.htm