Ο Bakhtine για τον αφηγητή

Οι μεταγενέστερες εκδοχές του έργου του Mikhaïl Bakhtine αναγνωρίζουν την ισότιμη σχέση του συγγραφέα και των ηρώων του (πολυφωνικός συγγραφέας) και πριμοδοτούν την ελευθερία του ήρωα ως μέρος του καλλιτεχνικού σχεδίου και, κατ’ επέκταση, την ευθύνη της πράξης. Σε αυτό το πλαίσιο μπορεί να τοποθετηθεί ευχερέστερα και ο αφηγητής, πλασματικό πρόσωπο και αυτός αλλά με προσωπική ευθύνη, που εντέλει φτάνει στο σημείο να υπερβεί ή και να απορροφήσει το πρόσωπο του συγγραφέα. Ο Bakhtine δεν επεξεργάζεται καθόλου τη σχέση του αφηγητή με τους ήρωες και δεν απαντάει στο εάν οι ήρωες, ελεύθεροι από τη δέσμευση του συγγραφέα/Θεού, είναι προορισμένοι από κάποιον –τον αφηγητή εν προκειμένω- να δεσμεύονται, ακόμα και αν, στην περίπτωση της ομοδιηγητικής αφήγησης, αυτοδεσμεύονται λόγω του διπλού ρόλου που αναλαμβάνουν.

Από την άλλη, η πράξη αποκαλύπτεται πλήρως μόνο στον αφηγητή, και δι’ αυτού σε εμάς, δηλαδή αποκαλύπτεται πλήρως σε εκείνον που την προσεγγίζει αναδρομικά. Και έτσι προκύπτει το ζήτημα της αλήθειας σε συσχετισμό με τον χρόνο. Αν μετατεθούμε από την αφηγημένη στην πραγματική ιστορία, κάτι τέτοιο καθίσταται εμφανέστερο. Οι δρώντες, κατά τη στιγμή της δράσης, διαθέτουν περιορισμένη έως μηδενική αντίληψη για τα γεγονότα, σε αντίθεση με την ευρύτερη αντίληψη την οποία αποκτά αναδρομικά ο αφηγητής των συμβάντων ή ο ιστορικός όταν πρόκειται για συμβάντα της αληθινής ζωής. Πρόκειται για δύο απολύτως ξεχωριστές λειτουργίες: ο ήρωας μια αφήγησης δρα σε κάποιο απροσδιόριστο ή προσδιορισμένο παρόν, το παρόν της δράσης, ο αφηγητής αφηγείται σε ένα μεταγενέστερο χρονικό επίπεδο, στο παρόν της αφήγησης, που τον υποχρεώνει να ξετυλίγει την αφήγησή του σε παρελθοντικούς χρόνους. Ακόμα κι όταν στην αφήγησή του παρεμβάλλονται σχόλια ή εντυπώσεις που διατυπώνονται τώρα, έχει προηγηθεί η λειτουργία της ανάμνησης. Αυτό που ο αφηγητής εξιστορεί είναι, και πρέπει να είναι, κρυφό για τον πράττοντα. Η περίπτωση του αυτοδιηγητικού αφηγητή δεν αποτελεί εξαίρεση. Ο αφηγητής υφίσταται έναν διχασμό ή, καλύτερα, έναν διπλασιασμό. Η πράξη που επιτελέστηκε επαναλαμβάνεται ως ιστορία. Οι συνέπειές της είναι αδύνατον να αποκαλυφθούν στον πράττοντα την ώρα της πράξης, μπορούν όμως να γίνουν ορατές στον αφηγητή, εφόσον αποβάλλει την ιδιότητα του πράττοντος. Και αναφορικά με το πεδίο του χρόνου, το νόημα μιας πράξης αποκαλύπτεται μόνον εφόσον αυτή τελεστεί, περατωθεί.

Πηγή για την εικόνα:

http://www.ecrire-un-roman.com/articles/comment-choisir-votre-narrateur/