Το αρχαιοελληνικό βλέμμα

Ό,τι σώζεται από την Αρχαία Ελλάδα, ζωντανό και πάντοτε επίκαιρο, είναι ο ειδικός τρόπος βλέμματος που κατευθύνεται προς τον άλλον. Είναι το είδος του βλέμματος που για όριά του έχει τα όρια του άλλου^. είναι το βλέμμα της ζωής. Ο Jean-Pierre Vernant μιλάει για ένα άλλο βλέμμα, εκείνο της Γοργούς, που είναι ταυτόσημο με τον θάνατο. Είναι το βλέμμα που αποτελεί άρνηση του βλέμματος, που δεν κοιτάζει, και έτσι γίνεται άπειρο. Είναι το βλέμμα του νεκρού.

M.M. da Caravaggio, Medusa (1595)

Φλωρεντία, Μουσείο Uffizi

Ο πιο τρομακτικός λαβύρινθος δεν είναι εκείνος με τα δαιδαλώδη διχαλωτά μονοπάτια στον οποίο, προχωρώντας, βρίσκεις τον δρόμο κομμένο και συνεχίζεις την περιπλάνηση ακολουθώντας μια άλλη διακλάδωση. Γι’ αυτόν τον λαβύρινθο υπάρχει μίτος: ο μίτος που χάρισε η Αριάδνη στον Θησέα από έρωτα και που κληροδοτείται από γενιά σε γενιά. Τρομερός και επικίνδυνος, λέει ο Jorge Luis Borges, είναι ο λαβύρινθος του άπειρου χώρου –ή μήπως και του άπειρου χρόνου; Εκεί, το τρομακτικό έχει τη μορφή του κύκλου, που δεν έχει αρχή και τέλος. Το βλέμμα του θανάτου είναι το άπειρο βλέμμα της απόλυτης ετερότητας, που δεν αναγνωρίζει τους άλλους ως τη μοναδική του δυνατότητα να αποκτήσει όρια διατηρώντας, όμως , ταυτόχρονα την ετερότητά του, οριοθετώντας την βέβαια και καθιστώντας την έτσι ακίνδυνη.

Στο λεξιλόγιο της Αρχαίας Ελλάδας κυρίαρχη θέση κατέχει το ρήμα ὁρῶ, που σχετίζεται καταρχήν με το αποτέλεσμα μιας ορισμένης λειτουργία, τα παράγωγα ή τα συνώνυμά του. Το βλέμμα της ζωής είναι η απτή συνέχεια του ιδιόμορφου τρόπου οργάνωσης της ανθρώπινης συμβίωσης στην Αρχαία Ελλάδα., τόσο διαφορετικού από τον σημερινό. Το αρχαιοελληνικό είναι το σύμπαν της θεωρίας. Ο Αριστοτέλης στα Ηθικά Νικομάχεια ταυτίζει τη θεωρίαν με την ευδαιμονία και υποστηρίζει ότι είναι η κρατίστη κατ’ ἀρετήν ἐνέργεια. Είναι η δυνατότητα του ανθρώπου να ερευνά τα πράγματα βάσει γενικών κανόνων, με τη βοήθεια που του προσφέρει ο Λόγος. Στους θεούς, που είναι απεξαρτημένοι από τους υλικούς όρους της επιβίωσης και από τα κατηγορήματα που αποδίδονται στην ανθρώπινη φύση και σχετίζονται με την εκτέλεση πράξεων –δικαιοσύνη, ανδρεία, γενναιοδωρία, φρόνηση-, μπορεί να αποδοθεί ένας και μοναδικός τρόπος δράσης: η διανοητική ενέργεια, η δυνατότητα της θεωρίας. Και ανάμεσα στους ανθρώπους μακάριος είναι εκείνος του οποίου η δράση μοιάζει με τη διανοητική δράση των θεών.

Πηγή για την εικόνα:

https://en.wikipedia.org/wiki/Medusa_(Caravaggio)#/media/File:Medusa_by_Caravaggio_2.jpg