Ήρωες από χαρτί

Έχουν οντολογική πραγματικότητα τα μυθιστορηματικά όντα (τα μυθιστορηματικά γεγονότα, οι μυθιστορηματικοί τόποι κ.λπ.) και ποια οντολογική βαρύτητα έχει κάθε αναφορά μας σε αυτά; Μπορούμε να φανταστούμε περίπου ό,τι μας αρέσει, αλλά υπάρχει και η στιγμή που τίποτα δεν μπορεί να επικυρώσει το πράγμα εκτός από τον ίδιο τον εαυτό του. Η φαντασία αποδεικνύεται χωρίς αξία^. απαιτείται το βλέμμα μας να πέσει πάνω στη ζωηρή ομορφιά της Elizabeth Bennet και στο σκαμμένο πρόσωπο του Jean Valjean, το αυτί μας να ακούσει τον φουρφουρένιο ήχο του φορέματός της και το χέρι μας να σταθεί επί τον τύπον των ήλων στο σώμα του ήρωα. Συμφωνούν, όμως όλοι με τα παραπάνω; Αυτός ο προβληματισμός μας εισάγει σε ένα ιδιαίτερο φιλοσοφικό πεδίο που ασχολείται με τα μη υπαρκτά όντα (ανάμεσα σ’  αυτά και τα λογοτεχνικά), τα οποία, από το όνομα του Αυστριακού φιλοσόφου Alexius Meinong που τα «επινόησε», ονομάζονται και meinongian objects.

Ας αρχίσουμε, λοιπόν, διερωτώμενοι εάν δικαιούμαστε σε ένα άλογο με το όνομα Πήγασος (δηλαδή, σε μια ατομική μη συγκεκριμένη χωρο-χρονικά οντότητα) να αποδίδουμε την ιδιότητα –κοινώς αποδεκτή, άλλωστε- να έχει φτερά. Αν ναι, τότε ο Πήγασος υπάρχει. Και, συνεπώς, αν η Elizabeth Bennet έχει τις ιδιότητες που αναφέραμε προηγουμένως, τότε και αυτή υπάρχει. Αφετηρία μας είναι η θέση ότι δεν μπορούμε να αποδώσουμε ιδιότητες σε κάτι ανύπαρκτο^. αν ωστόσο μπορούμε, τότε  προϋποτίθεται ότι το ον υπάρχει.

Όμως, η ύπαρξη της Elizabeth Bennet είναι ύπαρξη υπό προϋποθέσεις. Η δυνατότητά μας να δημιουργούμε προτάσεις αληθείς ή ψευδείς σχετικά με τη δεσποινίδα Bennet εξαρτάται από το συγκείμενο στο οποίο οι προτάσεις αυτές τοποθετούνται. Μιλώντας για την Elizabeth, μιλάμε πάντοτε όχι για ένα κορίτσι της διπλανής πόρτας (σε αυτήν την Elizabeth νόμιμα θα αποδίδαμε το κατηγόρημα «είναι προκατειλημμένη», εάν και εφόσον είχε αυτό το χαρακτηριστικό), αλλά για την ηρωίδα της Austin. Η αλήθεια των προτάσεών μας –και, κατά συνέπεια, η πραγματικότητα της ύπαρξής της- είναι συνυφασμένη με τη χρήση ενός τροποποιητή (modifier), ενός σημασιακού περιοριστή. Η Elizabeth είναι μια προκατειλημμένη νεαρή στο εσωτερικό συγκείμενο του μυθιστορήματος Pride and Prejudice (Περηφάνια και προκατάληψη) (μάλιστα, στις ποικίλες εναλλακτικές αναγνώσεις του, με συνέπεια η Elizabeth να υπάρχει πραγματικά σε ένα από τα πιθανά αναγνωστικά σύμπαντα), και κάθε φορά που συζητούμε γι’ αυτήν λανθάνει αυτή η προϋπόθεση. Αντιθέτως, η φράση: «η Elizabeth είναι ηρωίδα της Austen» συνυφαίνεται με το εξωτερικό συγκείμενο (το εκτός του μυθιστορήματος σύμπαν), εφόσον λέει κάτι που αληθεύει στον πραγματικό κόσμο και αποδίδει έτσι στην Elizabeth ένα χαρακτηριστικό εντελώς απροϋπόθετα.

Με απλά λόγια, για την Jane Austin ή για τον Victor Hugo ο προβληματισμός αναφορικά με την ύπαρξη της Elizabeth Bennet ή του Jean Valjean αντίστοιχα είναι εντελώς α-νόητος. Η ύπαρξη της Elizabeth Bennet και του Jean Valjean είναι το δίχως άλλο αναμφισβήτητη σύμφωνα με- ή στον κόσμο των δύο συγγραφέων. Ένα νεαρό κορίτσι, μεσοαστικής καταγωγής, έξυπνο, χαριτωμένο, καλλιεργημένο, με τέσσερις ακόμα αδελφές, μια ανόητη μητέρα και έναν σαρκαστικό πατέρα και ένας άνθρωπος ρημαγμένος από τα βάσανα είναι κάτι που υπάρχει, τροφοδοτημένο εξάλλου από τις μυθιστορηματικές ενδείξεις.

ΣΗΜΕΙΩΣΗ: η ανάρτηση είναι αντιγραφή από τον σελιδοδείκτη με τίτλο «Λογοτεχνία και Φιλοσοφία» που αναρτήθηκε στην Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα (http://selidodeiktes.greek-language.gr/lemmas/1766).

Πηγές για τις εικόνες:

http://www.imdb.com/title/tt0230534/

http://www.imdb.com/title/tt0112130/