Οικονομικές θεωρίες: Ayn Rand

Το φθινόπωρο του 1925, μια νεαρή καλλιεργημένη Ρωσίδα που στις πρώτες της συγγραφικές απόπειρες έχει χρησιμοποιήσει ως ψευδώνυμο το Ayn Rand, αηδιασμένη από το σοβιετικό καθεστώς, παίρνει άδεια να επισκεφθεί κάποιους συγγενείς της στην Αμερική. Έχει ήδη φοιτήσει στο Πανεπιστήμιο, έχει μελετήσει φιλοσοφία και λογοτεχνία και μιλάει γαλλικά και γερμανικά. Φτάνει στη Νέα Υόρκη τον Φεβρουάριο του 1926, μένει για λίγο στο Chicago και από εκεί μετακινείται στο Holywood, όπου θα γνωριστεί με τον σκηνοθέτη Cecil deMille και θα αρχίσει να βγάζει τον επιούσιο ως αναγνώστρια σεναρίων. Η συνάντησή της με τον ανερχόμενο τότε ηθοποιό Frank O’Connor καταλήγει σε γάμο το 1929. Η νεαρή παίρνει την αμερικανική υπηκοότητα το 1931. Στην πατρίδα της δεν θα ξαναγυρίσει ποτέ.

Εν τω μεταξύ, από τη δεκαετία του ’30 η Rand αρχίζει να εκδίδει τα πρώτα της έργα με θέματα την πάλη μεταξύ του ατόμου και του κράτους στη Σοβιετική Ένωση και τον θρίαμβο του απολυταρχικού κολεκτιβισμού έναντι του «εγώ». Όμως, διάσημη θα την κάνει το μυθιστόρημά της που εκδόθηκε το 1943 με τίτλο The Fountainhead (στα ελληνικά: Κοντά στον ουρανό).

Συγχρόνως, η Rand, έχοντας γνωριστεί με τον διάσημο Ludwig von Mizes, βασικό εκπρόσωπο της αυστριακής οικονομικής σχολής, αναπτύσσει πολιτική δράση: τοποθετείται υπέρ του καπιταλισμού και της ελεύθερης αγοράς και κατά του κομμουνισμού. Με τη μετακίνησή της το 1951 από το Los Angeles στη New York βρίσκεται στο κέντρο μιας ομάδας σημαντικών διανοουμένων (Alan Greenspan, Nathaniel Branden, Leonard Peikoff). Το 1957 εκδίδεται το σημαντικότερο έργο της με τίτλο Atlas Shrugged (Ο Άτλας επαναστάτησε), το «βιβλίο-φάλαινα», όπως το χαρακτήρισε κάποιος κριτικός εξαιτίας του τεράστιου μεγέθους του («σε οποιονδήποτε αρέσει αξίζει μια αυστηρή διάλεξη για την εξοικονόμηση του χαρτιού», ήταν η φράση του). Με στοιχεία από τον ρομαντισμό, τα έργα μυστηρίου και τα έργα επιστημονικής φαντασίας, σε αυτό το βιβλίο η Rand υπερασπίζεται την φιλοσοφική της θεωρία, γνωστή με το όνομα «Αντικειμενισμός», την οποία αργότερα παρουσίασε σε πανεπιστημιακές αίθουσες, στο Κογκρέσο, σε talk shows, σε ραδιοφωνικά προγράμματα κ.λπ..

Το 1958 ο Branden ιδρύει το Nathaniel Branden Institute (NBI), με κεντρικό στόχο την προώθηση των ιδεών της Rand, στόχος ο οποίος αργότερα επικρίθηκε σφοδρά από πολλούς οπαδούς της αλλά και από τον ίδιο τον ιδρυτή του NBI με το επιχείρημα ότι ο Αντικειμενισμός δημιουργεί μια κατάσταση πνευματικής καταπίεσης.

Σε αντίθεση με την ιδέα ότι η πραγματικότητα είναι παιχνίδι των θεών ή ότι διαφέρει από άτομο σε άτομο, ο Αντικειμενισμός της Rand διασώζει τα γεγονότα ως γεγονότα, ανεξάρτητα και ανεπηρέαστα από τις απόψεις ή τις πεποιθήσεις κάποιου. Η πραγματικότητα είναι απόλυτη: «δεν μπορείς να φας την τούρτα σου και συγχρόνως να την έχεις», λέει η Rand. Στο επίκεντρο  τοποθετεί «την ιδέα του ανθρώπου ως ηρωικού όντος, με την προσωπική του ευτυχία ως ηθικό σκοπό της ζωής του, με την παραγωγική επιτυχία ως την πιο ευγενή δραστηριότητα και τη λογική ως τη μόνη απόλυτη αξία». Θεμέλιο της ανθρώπινης ύπαρξης είναι ο Λόγος (προφανές αριστοτελικό δάνειο), ο οποίος μπορεί να εξασφαλίσει γνωστική βεβαιότητα και να οδηγήσει σε αποτελεσματική πράξη, και κεντρική ιδέα στο ηθικό πεδίο είναι ο ηθικός εγωισμός (virtue of selfishness, όπως ήταν και ο τίτλος ενός διάσημου βιβλίου της) που στηρίζει την άποψη ότι το άτομο πρέπει να υπάρχει για τους δικούς του σκοπούς, χωρίς να θυσιάζει ούτε τον εαυτό του για τους άλλους ούτε τους άλλους για τον εαυτό του^. ο άνθρωπος, ισχυρίζεται η Rand, είναι ανάγκη να επιβιώσει ως άνθρωπος (man’s survival qua man). Επιπλέον, η Rand θεωρεί τον καπιταλισμό του laissez faire ως το μόνο ηθικό σύστημα, επειδή είναι το μόνο που προασπίζεται τα ατομικά δικαιώματα, και απορρίπτει ρητά τον κολεκτιβισμό και τον κρατισμό. Το κράτος, υποστηρίζει η φιλόσοφος, πρέπει να υπάρχει για να προωθεί όχι το «δημόσιο συμφέρον», αλλά το συμφέρον κάθε ατόμου ξεχωριστά και δεν χρειάζεται να ελέγχει ούτε τις ιδέες ούτε την παραγωγή.

Οι συντηρητικοί, αν και ενοχλούνται από την άθεη λογοκεντρικότητά της, υιοθετούν πολλές από τις ιδέες της, εκτιμώντας ιδιαιτέρως το αντικομουνιστικό της μένος. Οι αριστεροί κυριολεκτικά την απεχθάνονται (ο Noam Chomsky την αποκάλεσε «διαβολική»), και γι’ αυτό φροντίζουν να αναδείξουν τις αμφιλεγόμενες πολιτικές και κοινωνικές της θέσεις. Οι φιλελεύθεροι παραπέμπουν σε αυτήν όταν χρειάζεται να υποστηρίξουν την αξία του ατόμου (έναντι της ισοπέδωσης του «εμείς») και της ελεύθερης αγοράς.  

Παρά τις βιτριολικές κριτικές, το έργο της Rand ήταν και εξακολουθεί να είναι εξαιρετικά δημοφιλές και οι πωλήσεις των βιβλίων της πολύ υψηλές. Όσο για τις ιδέες της, ακόμα συζητούνται, υποστηρίζονται, αμφισβητούνται, απορρίπτονται, επαινούνται, αγνοούνται. Το φαινόμενο Rand διχάζει και τους ακαδημαϊκούς και τους λογοτεχνικούς κύκλους, ενώ, παραδόξως για φιλόσοφο, η ζωή και η φιλοσοφία της έχουν γίνει κομμάτι της pop culture.

Πηγές για τις εικόνες:

http://content.time.com/time/magazine/article/0,9171,1927269,00.html 

http://www.artonstamps.org/champs/ayn-rand.htmhttp://www.artonstamps.org/champs/ayn-rand.htm

https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%86%CF%85%CE%BD_%CE%A1%CE%B1%CE%BD%CF%84https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%86%CF%85%CE%BD_%CE%A1%CE%B1%CE%BD%CF%84