Διαφωτισμός (Μέρος Α΄)

Ο 18ος αιώνας είναι η εποχή του ορθολογισμού και του φιλελευθερισμού. Με τον ορθολογισμό δίνεται το προβάδισμα στην κριτική σκέψη που θέτει υπό αμφισβήτηση όλες τις αξίες των προηγούμενων αιώνων. Στο εξής, καμία πολιτική ή υπερφυσική αυθεντία δεν θα είναι πάνω από το άτομο, αφού κριτής όλων γίνεται ο ορθός λόγος. Ό,τι υπήρχε ως τότε και είχε ιστορική υπόσταση χάνει τώρα την άμεση εγκυρότητά του και την αυτόματη καταξίωσή του: πρέπει να υποστεί τον έλεγχο της κριτικής συνείδησης και να δικαιολογηθεί η ύπαρξή του, πρέπει να γίνουν έκδηλα τα πλεονεκτήματα του για την ευτυχία των ατόμων. Με τον φιλελευθερισμό έρχονται στο προσκήνιο τα δικαιώματα του ανθρώπου και η ελευθερία του ατόμου και προτείνονται βαθιές οικονομικές, κοινωνικές και πολιτικές αλλαγές.

Τα δύο αυτά ρεύματα (τον ορθολογισμό και τον φιλελευθερισμό) εξέφρασε ο ευρωπαϊκός Διαφωτισμός. Η τάση για πολιτικές, οικονομικές και κοινωνικές μεταβολές, η ανάπτυξη της κριτικής σκέψης και της επιστήμης, η πίστη στην πρόοδο του ανθρώπου, αποτελούν μερικές από τις πιο σημαντικές εκφράσεις του. Σε μια προσπάθεια ορισμού του:

1. ως «Διαφωτισμός» πρέπει, από τη μια, να χαρακτηριστούν εκείνα τα πνευματικά ρεύματα που επιθυμούν να αντικαταστήσουν την παραδοσιακή θεολογική κοσμοαντίληψη (nulla potestas nisi a deο = καμία ισχύς παρά μόνον εκ Θεού), η οποία είχε επιβληθεί σε όλους τους τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας, με μια θύραθεν, εκκοσμικευμένη (nullum imperium sine pacto = καμιά κυριαρχία άνευ συμφωνίας).

2. ως «Διαφωτισμός», από μια άλλη στενότερη έννοια, πρέπει να χαρακτηριστούν εκείνα τα πνευματικά ρεύματα που υπερασπίζονται ένα ηθικό (κανονιστικό) ιδεώδες απέναντι όχι μόνο στην παραδοσιακή θεολογία, αλλά και απέναντι στον σκεπτικισμό ή στον μηδενισμό, ο οποίος γεννιέται ακριβώς μέσα από τη διαδικασία αποκοπής από τη θεολογία.

Ο ευρωπαϊκός Διαφωτισμός είναι κάτι περισσότερο από ιδεολογικό ρεύμα ή θεωρητικό σύστημα, κάτι περισσότερο από φιλοσοφική τάση ή σχολή. Είναι εποχή, είναι οι «Νέοι Χρόνοι» της ευρωπαϊκής ιστορίας (είναι η εποχή της νεωτερικότητας). Χρόνοι «φωτισμού» του Ευρωπαίου ανθρώπου, ύστερα από την ολοκληρωτική επιβολή της θρησκευτικής αυθεντίας ως κυρίαρχης ιδεολογίας.

Πηγές για τις εικόνες:

http://www.maxicours.com/se/fiche/0/9/15109.html

http://www.axl.cefan.ulaval.ca/francophonie/HIST_FR_s7_Lumieres.htm