Karl Popper: Αστρονομία VS Αστρολογία

Πώς ξέρουμε ότι μια θεωρία είναι επιστημονική και όχι ψευδοεπιστημονική; Πώς, για παράδειγμα, μπορούμε να διακρίνουμε την αστρονομία από την αστρολογία;

Απάντηση σε αυτό το ρώτημα επιχείρησε να δώσει ο Αυστριακός φιλόσοφος Karl Popper, διατυπώνοντας την αρχή της διαψευσιμότητας.

Πρώτα-πρώτα ο Popper διαφωνούσε με την αντίληψη ότι η επιστημονική δραστηριότητα έχει ως αφετηρία την εμπειρική (επαγωγική) παρατήρηση. Κι αυτό επειδή η εμπειρική παρατήρηση είναι πάντοτε επιλεκτική. Αντίθετα, ισχυρίζεται ο Popper, το πρόβλημα (δηλαδή, ένα εντεταλμένο έργο) είναι που καθορίζει τις παρατηρήσεις στις οποίες θα προβούν οι επιστήμονες, των οποίων υποχρέωση είναι να προτείνουν λύσεις (εικασίες) και στη συνέχεια να διαπιστώσουν εάν οι προτεινόμενες λύσεις παρουσιάζουν ελαττώματα (διαψεύσεις). Ο επιστημονικός χαρακτήρας μιας θεωρίας, αποφαίνεται ο Popper, πρέπει να μπορεί να αποδειχθεί ανεξάρτητα από τα γεγονότα και, άρα, η επιστήμη δεν προχωρεί με επαληθεύσεις αλλά με διαψεύσεις. Σύμφωνα με αυτόν, σχηματικά, η επιστημονική μέθοδος περιλαμβάνει τρία στάδια: προβλήματα – θεωρίες (προτεινόμενες λύσεις) – κριτική. Για να είναι, λοιπόν, επιστημονικός ένας ισχυρισμός πρέπει να μπορεί να ελεγχθεί με τρόπο ώστε η αποτυχία σε αυτόν τον έλεγχο να αποδεικνύει ότι είναι εσφαλμένος.  

Η θεωρία της διαψευσιμότητας εξειδικεύεται ως εξής:

(α) Αν επιδιώκουμε την επιβεβαίωση, είναι εύκολο να επιβεβαιώσουμε την ισχύ σχεδόν κάθε θεωρίας.

(β) Οι επιβεβαιώσεις είναι σημαντικές μόνο αν είναι αποτέλεσμα παρακινδυνευμένων προβλέψεων. Δηλαδή αν, δίχως τη διαμεσολάβηση της θεωρίας, περιμέναμε ένα γεγονός ασύμβατο με τη θεωρία, το οποίο θα την αντέκρουε.

(γ) Οι επιστημονικές θεωρίες, αντίθετα με τις ψευδοεπιστημονικές, περιλαμβάνουν μεγάλο αριθμό απαγορεύσεων, δηλαδή όρων που δεν επιτρέπουν σε συγκεκριμένα γεγονότα να εκδηλωθούν.

(δ) Το αναντίρρητο δεν αποτελεί αρετή μιας θεωρίας. Κατά συνέπεια, ψευδοεπιστημονική είναι η θεωρία που δεν αντικρούεται από οποιοδήποτε νοητό γεγονός.

(ε) Κάθε γνήσιος έλεγχος μιας θεωρίας (δηλαδή, κάθε έλεγχος που προκύπτει από μια σοβαρή αλλά αποτυχημένη προσπάθεια να διαψευσθεί μια θεωρία) είναι μια προσπάθεια να την διαψεύσουμε ή να την ανασκευάσουμε. Πιο εκτεθειμένες στη διάψευση είναι οι πιο παρακινδυνευμένες θεωρίες.

(στ) Ορισμένες γνήσια ελέγξιμες θεωρίες, ακόμα κι όταν αποδειχθούν εσφαλμένες, εξακολουθούν να υποστηρίζονται. Σε αυτήν την περίπτωση, η θεωρία σώζεται από τη διάψευση, αν και με μείωση της επιστημονικότητάς της.

Συμπερασματικά, σύμφωνα με τον Popper, επιστήμη είναι ένα πλέγμα προτάσεων που υπόκεινται σε έλεγχο εγκυρότητας, που μπορούν, δηλαδή, να διαψευστούν αφού περιέχουν τα κρίσιμα κριτήρια για τον έλεγχό τους.

Μένει σε εσάς, λοιπόν, να σκεφτείτε αν αυτή η προϋπόθεση ισχύει για την αστρολογία.

Ο Popper ως παραδείγματα ψευδοεπιστημονικών θεωριών είχε αναφέρει, εκτός από την αστρολογία, την ψυχανάλυση και τον μαρξισμό.

Πηγή για την εικόνα:

http://www.theguardian.com/commentisfree/2012/sep/10/karl-popper-enemy-uncertainty