Τετάρτη 28 Μαΐου 2014

Πλάτων: περί μαγειρικής και κομμωτικής τέχνης


Στον ευρύτερο τομέα της εμπειρικής τεχνικής, που από τον Πλάτωνα ονομάζεται κολακεία, κατατάσσονται τέσσερις κλάδοι: ρητορική και μαγειρική, σοφιστική και κομμωτική. Ανά δύο, οι πρώτες μεριμνούν για την ψυχή, ενώ οι δεύτερες για το σώμα. Και οι τέσσερις είναι τέχνες ψευδεπίγραφες, είδωλα των αληθινών τεχνών, οι οποίες ταξινομούνται σε ένα δεύτερο τετράγωνο με το ίδιο κριτήριο ταξινόμησης, μέριμνα για το σώμα και μέριμνα για την ψυχή: δικαιοσύνη και ιατρική, νομοθετική και γυμναστική. Τα δύο τετράγωνα συνδέονται μεταξύ τους: όσον αφορά στο σώμα, τα είδωλα, μαγειρική και κομμωτική, αντιτίθενται στις αληθείς τέχνες της ιατρικής και της γυμναστικής, ενώ, όσον αφορά στην ψυχή, τα είδωλα, ρητορική και σοφιστική, αντιτίθενται στις αληθείς τέχνες της δικαιοσύνης και της νομοθετικής, οι οποίες φέρουν το κοινό όνομα πολιτική.


Η κολακεία, λοιπόν, προσελκύει τους ανόητους και τους εξαπατά προσφέροντάς τους ηδονή, χωρίς καμία μέριμνα για το αγαθό. Ο μάγειρος, λέει ο Πλάτων, προσποιούμενος ότι γνωρίζει τα άριστα για το σώμα, φροντίζει μόνο πώς να ευχαριστήσει τον ουρανίσκο μας, αδιαφορώντας για το υγιεινό διαιτολόγιο, που είναι όμως άνοστο και δυσάρεστο στη γεύση τις περισσότερες φορές. Στο εργαστήρι του αναμειγνύει τα υλικά, προσθέτει καρυκεύματα, φτιάχνει θαυμάσιες γεύσεις, διαλέγει κι ένα καλό κρασί, αδιαφορώντας όμως αν με όλα αυτά τα εξαιρετικά εδέσματα οι πελάτες του θα παχύνουν και θα καταστρέψουν την υγεία τους.
Το ίδιο και ο κομμωτής (που ταυτίζεται με τον ράφτη). Φορτώνει το σώμα μας με ξένο κάλλος, αφού το περιποιείται με καλλυντικά και το στολίζει με κομψά ενδύματα και κομμώσεις, αλλά παραλείπει τη γυμναστική άσκηση που χαρίζει στο σώμα πραγματική δύναμη και χάρη. Και οι δυο ενδιαφέρονται για τις ιδιοτροπίες του πελάτη τους και τη μόδα του συρμού, κι αν δεν υπήρχε η ψυχή να εποπτεύει το σώμα, τότε εκείνο θα εκτιμούσε, λόγω της ευχαρίστησης που του παρέχουν, τη μαγειρική και την κομμωτική περισσότερο από την ιατρική και τη γυμναστική.
Από την άλλη, οι άνθρωποι, ανίδεοι για το τι είναι καλό και τι κακό, επιδιώκοντας μόνο την ευχαρίστηση, θεωρούν τους δυο αυτούς τεχνίτες θεραπευτές του σώματος, χωρίς να λαμβάνουν υπόψη τους την πραγματική θεραπεία που προσφέρει η ιατρική και η γυμναστική. Μπερδεύουν έτσι τις «διακονικές» ενασχολήσεις, που είναι ταυτόχρονα και δουλοπρεπείς και ανελεύθερες, και ακόμα χειρότερα κακούργες και απατηλές , με τις πραγματικές τέχνες, κατά το δίκαιον δεσποίνας τούτων.


Αν μεταφέρουμε το παράδειγμα στο πεδίο της ψυχής, ό,τι ακούστηκε για τη μαγειρική και την κομμωτική προσαρμόζεται θαυμάσια στη ρητορική και τη σοφιστική. Κι αυτές προσφέρουν φαινομενική ευεξία, ισχυρίζεται ο Πλάτων. Οι ρήτορες και οι σοφιστές, στα δικά τους εργαστήρια, ανακατεύουν τη δύναμη και την ηδονή σε ένα μείγμα εκρηκτικό. Το γευστικό καρύκευμα είναι η πειθώ, η οποία μπορεί να είναι πολύ αποτελεσματική στη βουλή και στα δικαστήρια, αλλά μπορεί επίσης να συγκαλύπτει την πιο βαθιά άγνοια του δίκαιου και του άδικου, του άσχημου και του ωραίου, του αγαθού και του κακού. Η ρητορική είναι πειθούς δημιουργός. Η ρητορική ως πειθώ χαρίζει δύναμη σε όποιον την κατέχει στους δημόσιους χώρους αντιπαράθεσης. Είναι γιατί αυτοί οι χώροι δεν απαιτούν το είδος της απόδειξης που οφείλει να βασίζεται στο αληθές. Στο μεν πεδίο του νοήματος, ενδιαφέρουν τον ρήτορα τα επιχειρήματα που μπορούν να στηρίξουν την υπόθεση εργασίας του. Και με αυτά παρασύρει το ακροατήριο, εφόσον στην πραγματικότητα ο ρήτορας αντλεί την επιχειρηματολογία του από τον χώρο του κοινού νου. Στο πεδίο πάλι της τεχνικής, ενδιαφέρει το ύφος, που μεταφράζεται απλώς σε μια επιτυχή ταξινομία σχημάτων. Η ρητορική είναι η τέχνη της ψιμυθίωσης και της απατηλής γοητείας, μαζί με τη σοφιστική, της οποίας αποτελεί το κυριότερο εργαλείο και το αντικείμενο διδασκαλίας.



Πηγές:
Πλάτωνος, Γοργίας, 463 d – 518 a.

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου