Clément Rosset (Μέρος Β΄)

Πόσες αυταπάτες ομορφαίνουν τη ζωή μας! Και πώς να απαλλαγεί κανείς από αυτές, όταν, κοιτάζοντας γύρω του και μέσα του, έρχεται αντιμέτωπος με την αβάσταχτη σκληρότητα του πραγματικού; Ο άνθρωπος νιώθει την ωμότητα του πραγματικού και, για να διαφυλάξει τη ζωή του (να μην αυτοκτονήσει) και την πνευματική του διαύγεια (να μην τρελαθεί), καταφεύγει σε ένα σωρό πονηριές.

Ολόκληρη η ανθρώπινη ζωή είναι ένα παιχνίδι παραμορφωτικού καθρέφτη. Στην καθημερινή μας ζωή, μια προδοσία ή μια απάτη, που θα έπρεπε αναπόφευκτα να αναποδογυρίσουν όλες μας τις παραδοχές, γίνονται αποδεκτές ως γεγονότα που μας πληγώνουν μεν, αλλά μας ανακουφίζει η σκέψη ότι τα γεγονότα αυτά δεν επηρεάζουν τη ζωή μας. Η προδοσία και η απάτη συνέβησαν, αλλά, παρόλα αυτά, θεωρούμε ότι τα πρόσωπα που τις διέπραξαν εξακολουθούν να μας είναι πιστά και αφοσιωμένα.

O Οιδίπους ζωγραφισμένος από τον Ingres

(1808, ελαιογραφία σε καμβά, Λούβρο, Παρίσι)

Όμως, και σε πεδίο γενικότερο από την ανθρώπινη καθημερινότητα, καλλιεργούμε καθησυχαστικές αυταπάτες. Πόσες φορές δεν έχουμε διαπιστώσει ότι η πραγματικότητα έχει μεγαλύτερη φαντασία από εμάς; Ελπίζουμε ότι το γεγονός που περιμένουμε θα συμβεί μεν, αλλά αλλού και με άλλον τρόπο. Η πραγματικότητα διαλέγει πάντα τον πιο απλό δρόμο για να εκπληρώσει ακόμα και την πιο «λοξή» πιθανότητα. Προσπαθούμε με νύχια και με δόντια να ξεγλιστρήσουμε από το πραγματικό, μηχανευόμαστε έναν σωρό ελιγμούς. Στο τέλος όλες μας οι υπεκφυγές δεν θα καταφέρουν τίποτα άλλο παρά να μας φέρουν πιο κοντά σε εκείνο που θέλαμε να αποφύγουμε. Το παιχνίδι του σκύλου και της γάτας, που φέρει το όνομα τραγική ειρωνεία και βρίσκει την πιο χαρακτηριστική εφαρμογή στην περίπτωση του Οιδίποδα, είναι βασική συνιστώσα της ανθρώπινης ζωής, καθώς υποδεικνύει την ευπάθεια και τους εγγενείς περιορισμούς της φύσης μας. Δεν υπάρχει τρόπος να αποφύγουμε το πραγματικό^. όσο κι αν του αποκλείσουμε τις διόδους, θα υπάρχουν πλευρές μας που θα μένουν αφύλαχτες, εύκολη λεία για κάθε εχθρό –και από τέτοιους άλλο τίποτα!

Μετά είναι η μεγάλη αυταπάτη της μεταφυσικής. Εδώ δεν πρόκειται πια μόνο για τη φθαρτή και εφήμερη ζωούλα μας, αλλά για ό,τι αναπότρεπτα έπεται: πρόκειται για τον θάνατό μας. Αυτόν κυρίως προσπαθούμε να απωθήσουμε ή να λησμονήσουμε με ένα πλήθος από υποκατάστατα. Αδύνατη προσπάθεια. Ο θάνατος είναι ένα ραντεβού στο οποίο όλοι θα παραβρεθούμε. Μπροστά στο ανέφικτο της προσπάθειας, μία λύση απομένει: να επινοήσουμε έναν άλλον κόσμο, ανέγγιχτο από τη φθορά και τον θάνατο. Από τον Πλάτωνα μέχρι σήμερα, οι πιο διαφορετικές φιλοσοφίες επιδιώκουν να μας προσφέρουν ελπίδα και παρηγοριά. Ο άλλος κόσμος, το anywhere out of the world του Baudelaire, στοιχειώνει τέτοιες μεταφυσικές προσπάθειες για να συγκαλυφθεί το αμείλικτο nowhere out of the world.

Και το πιο τραγικό: η αδυναμία μας να γνωρίσουμε και να αποδεχθούμε τον εαυτό μας, όχι μόνο σε ψυχοπαθολογικές περιπτώσεις αλλά και, όπως μας το υποδεικνύει η λακανική ψυχανάλυση, μέσα στα πλαίσια της κανονικότητας, αδυναμία που μας υποχρεώνει να αναζητούμε έναν άλλο εαυτό απαλλαγμένο από εκείνη την ποιότητα του δικού μας εαυτού η οποία μας καταθλίβει. Ποιος είναι ο αληθινός; Εγώ ή ο Άλλος, το φάντασμά μου; Μόνο με τον θάνατο όλα τα φαντάσματα εξαφανίζονται. Ένα είναι το αναμφισβήτητα αληθινό: πεθαίνουμε μόνοι. Και το ζήτημα είναι να έχουμε τουλάχιστον ζήσει.

        Jacques Lacan

Αν ήταν να διαλέξω μια φράση από το έργο του Rosset που να συνοψίζει την τραγικότητα και μαζί τη χαρά της ζωής, θα ήταν αυτή: να έχουμε τουλάχιστον ζήσει (υπαινιγμός για το ότι το βάζουμε στα πόδια μπροστά στην αληθινή ζωή αλλά και και ευαγγέλιο δυνητικότητας –θα ήταν δυνατόν να έχουμε ζήσει. 

Είναι μια εχέφρων κατάφαση της ζωής που μοιάζει με το αίσθημα που έχει κανείς όταν ακούει, όπως άκουσε εκείνος, ο Clément Rosset, το Bolero του Ravel: η βαθιά δομή της ευτυχίας είναι να είναι κανείς, εν τούτοις και παρόλα αυτά, ευτυχισμένος.

ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Το έργο του Clément Rosset, Το πραγματικό και το διπλό του έχει μεταφραστεί στα ελληνικά από τη Ζωή Αντωνοπούλου-Τρεχλή στις εκδόσεις Αρμός.

Πηγές για τις εικόνες:

https://gr.pinterest.com/pin/540220917772853933/

https://fractalontology.wordpress.com/2008/02/21/lacan-and-the-formula-of-the-purloined-letter/

http://www.fatamorgana.fr/noms/clement-rosset