Το δικράνι του Hume

 

Το δικράνι, όπως ξέρετε, έχετε δύο ωραιότατα μυτερά δόντια. Ένα καλό δικράνι πρέπει να μπορεί να καρφώσει και με τα δύο του αυτά δόντια. Τι να καρφώσει; Μα … προτάσεις! Γιατί να τις καρφώσει; Διότι αυτός είναι ένας αξιόπιστος τρόπος για να ξέρουμε αν οι ισχυρισμοί τους είναι αληθείς ή αναληθείς και, επομένως, αν η πρόταση θα διασωθεί ή θα καταλήξει στον σκουπιδοτενεκέ.

Το πρώτο δόντι πρέπει να μπορεί να καρφώσει τις προτάσεις που ονομάζουμε αναλυτικές. Οι προτάσεις αυτές βασίζονται στη Λογική, είναι κυρίως οι μαθηματικές και είναι αυτοαναφορικές, δηλαδή δεν εξαρτώνται από τίποτα το οποίο υπάρχει στο σύμπαν. Υπ’ αυτήν την έννοια, αυτές οι προτάσεις περιγράφουν στην ουσία σχέσεις μεταξύ ιδεών. Μια τέτοια πρόταση είναι, για παράδειγμα, το «1+1=2». Κι αυτό, επειδή ο ανθρώπινος νους αναγνωρίζει ότι η ιδέα «2» αντιστοιχεί με την ιδέα «1+1» και, συνεπώς, καταλήγει στο συμπέρασμα ότι η πρόταση «1+1=2» είναι πέρα από κάθε αμφισβήτηση βέβαιη. Γενικά μιλώντας, οι αναλυτικές προτάσεις είτε είναι ταυτολογικές, του τύπου το χ είναι χ, είτε είναι αντιφατικές, του τύπου το χ δεν είναι χ.

Το δεύτερο δόντι πρέπει να μπορεί να καρφώσει τις προτάσεις που ονομάζουμε συνθετικές. Δηλαδή, τις προτάσεις που περιγράφουν γεγονότα και οι οποίες θεωρούνται αληθείς με βάση τα τεκμήρια που μας παρέχουν οι αισθήσεις μας ή οι εμπειρίες μας. Το μεγαλύτερο μέρος της σκέψης ή της ομιλίας μας αποτελείται από τέτοιες προτάσεις. «Οι Βρυξέλλες είναι η πρωτεύουσα του Βελγίου», «το χιόνι είναι λευκό», «το καινούριο μου φόρεμα είναι στην ντουλάπα» κ.λπ.. Μπορούν αυτές οι προτάσεις να αποδειχθούν με βεβαιότητα; Όχι. Διότι, ακόμα κι αν τις απορρίψουμε, δεν δημιουργείται καμία αντίφαση. Μπορώ να σκεφτώ ότι το καινούριο φόρεμά μου είναι πράγματι στην ντουλάπα, αλλά εξίσου μπορώ να σκεφτώ ότι δεν είναι. Πώς ξέρω αν μια τέτοια πρόταση είναι βέβαιη; Όχι συσχετίζοντας ιδέες, αλλά απλούστατα ανοίγοντας την ντουλάπα μου και υπό την προϋπόθεση ότι εμπιστεύομαι τα μάτια μου που μου λένε ότι το καινούριο μου φόρεμα είναι εκεί. Επομένως, κάθε συνθετική πρόταση είναι είτε αληθής, όταν περιγράφει ορθά μια κατάσταση στον εμπειρικό κόσμο, είτε αναληθής, αν δεν περιγράφει ορθά μια κατάσταση στον εμπειρικό κόσμο.   

Ο Σκωτσέζος φιλόσοφος David Hume υποστήριξε ότι μόνον αυτές οι δύο κατηγορίες προτάσεων, δηλαδή οι αναλυτικές και οι συνθετικές, έχουν νόημα. Όλες οι άλλες είναι απλώς α-νόητες. Επομένως, αν μια πρόταση δεν μπορεί να την καρφώσει ούτε το ένα ούτε το άλλο δόντι του δικρανιού, αν δηλαδή δεν μπορεί να αποδειχθεί ότι είναι: α) ταυτολογία ή αντίφαση και β) εμπειρικά αληθής ή αναληθής, τότε πρόκειται απλούστατα για ανοησία, για σοφιστεία και ψευδαίσθηση, οπότε χάνουμε την ώρα μας όταν ασχολούμαστε με αυτήν.

 

Πηγή για την εικόνα:

https://commons.wikimedia.org/wiki/File:DavidHume.jpg