Έξι στοχασμοί που
αναπτύσσονται σε έξι ημέρες, όσες και οι ημέρες δημιουργίας του κόσμου. Αυτό
είναι το περιεχόμενο του έργου του René Descartes Méditations métaphysiques (Μεταφυσικοί Στοχασμοί). Εντελώς
τηλεγραφικά, λοιπόν:
Στον Πρώτο Στοχασμό, ο Descartes αναφέρεται στους λόγους που μας
οδηγούν να σκεφτόμαστε με βάση την αμφιβολία για όλα. Η αμφιβολία είναι αναγκαία,
διότι βοηθάει τον άνθρωπο να απαλλαγεί από τις προκαταλήψεις και να οδηγηθεί
στην αλήθεια.
Στον Δεύτερο Στοχασμό, με
αφετηρία την αμφιβολία, ο φιλόσοφος αναζητεί την ύπαρξη ενός δείγματος
βεβαιότητας ή την τελική απόρριψη κάθε βεβαιότητας. Ένα μόνο είναι βέβαιο: ότι
δεν υπάρχει τίποτα βέβαιο. Το μόνο πράγμα για το οποίο είμαστε βέβαιοι είναι το
ότι αμφιβάλλουμε, δηλαδή το ότι σκεπτόμαστε. Αφού παραδεχόμαστε ότι σκεφτόμαστε,
τότε υπάρχουμε. Αυτό είναι το περίφημο cogito ergo sum. Ο άνθρωπος είναι πράγμα σκεπτόμενο που
αμφιβάλλει. Ο Descartes οδηγείται έτσι
στην πρώτη βεβαιότητα, που είναι η δική του ύπαρξη.
Στον Τρίτο Στοχασμό, ο
φιλόσοφος διερευνά την ύπαρξη άλλων όντων πέρα από το σκεπτόμενο υποκείμενο. Αναφέρεται,
λοιπόν, στις έμφυτες ιδέες, σε αυτές δηλαδή που υπάρχουν μέσα μας, και αναζητεί
την προέλευσή τους. Για τον φιλόσοφο αληθινό είναι οτιδήποτε αντιλαμβανόμαστε
με σαφήνεια και ευκρίνεια. Μέσα στο πνεύμα μας υπάρχουν οι ιδέες, και αυτές
οφείλονται σε κάποιο αίτιο. Μια ανώτερη αιτία είναι η ιδέα που δημιουργεί όλες
τις άλλες. Τούτη την ανώτερη ιδέα μόνον ένα τέλειο ον θα μπορούσε να την
δημιουργήσει και αυτό το τέλειο ον είναι ο Θεός. Επομένως, η ιδέα ενός υπέρτατου
τέλειου όντος έχει αντικειμενική πραγματικότητα, πράγμα που αποδεικνύει ότι
είναι δημιούργημα ενός τέλειου όντος, δηλαδή του Θεού. Η ιδέα του Θεού είναι
μέσα μας και έχει ως αίτιο τον ίδιο το Θεό. Ο Θεός είναι το μόνο ον που υπάρχει
καθ’ εαυτό. Έτσι ο Descartes οδηγείται στη δεύτερη βεβαιότητα, που είναι η
ύπαρξη του Θεού.
Από τον Τέταρτο Στοχασμό και
εξής η διαδρομή αλλάζει και από το πνεύμα καταλήγουμε στο σώμα, από τον νου στη
φαντασία, στις αισθήσεις. Ο άνθρωπος οδηγείται στη γνώση των άλλων πραγμάτων
μέσω της γνώσης του Θεού. Ο Θεός, ως τέλειο ον, δεν είναι δυνατόν να μας
παραπλανά. Η πλάνη οφείλεται στο ότι ο άνθρωπος δεν συγκρατεί τη βούλησή του
μέσα στα επιτρεπτά όρια, αλλά την επεκτείνει και σε επίπεδο που δεν κατανοεί. Η
στέρηση έχει σχέση με την ίδια την ανθρώπινη πράξη, και όχι με την ικανότητα που
έλαβε από τον Θεό. Ο άνθρωπος έχει προικιστεί από τον Θεό με ελευθερία βούλησης,
αλλά είναι δικό του σφάλμα αν δεν μπορεί να την αξιοποιήσει.
Στον Πέμπτο Στοχασμό, γίνεται
λόγος για την ουσία των υλικών πραγμάτων, δίνεται δηλαδή έμφαση σε αυτά που
συλλαμβάνουμε με σαφήνεια. Υπάρχουν μέσα μας ιδέες ορισμένων πραγμάτων που δεν
δημιουργούνται από εμάς, αλλά έχουν τη δική τους υπόσταση, όπως για παράδειγμα
η καθορισμένη φύση ενός τριγώνου που αποδεικνύεται από τις ιδιότητες του
τριγώνου. Ο Descartes αναγνωρίζει τη
βεβαιότητα των μαθηματικών και γεωμετρικών αληθειών, και μέσα από αυτές
παρουσιάζει μια νέα απόδειξη της ύπαρξης του Θεού. Αφού δεν είναι δυνατόν να
διαχωριστεί από την ουσία του τριγώνου το ότι το μέγεθος των τριών γωνιών ισούται
με δύο ορθές, ακόμα περισσότερο η ύπαρξη δεν είναι δυνατόν να διαχωριστεί από
την ουσία του Θεού. Η βεβαιότητα και η αλήθεια των επιστημών εξαρτάται από τη
γνώση του Θεού.
Στον Έκτο Στοχασμό, διαχωρίζεται
η νόηση από τη φαντασία. Όταν το πνεύμα βρίσκεται στη διαδικασία της νόησης,
στρέφεται στον εαυτό του και ελέγχει τις ιδέες που βρίσκονται σ’ αυτό, ενώ,
όταν φαντάζεται, στρέφεται στο σώμα και παριστάνει μια σωματική μορφή. Η
σύλληψη της ιδέας με εικόνα είναι έργο της φαντασίας, διαφορετικά, χωρίς εικόνα,
είναι έργο του καθαρού πνεύματος. Σε αυτόν τον Στοχασμό γίνεται επανασύνδεση σώματος και πνεύματος, χωρίς όμως συγχώνευση.
Πηγή για τις εικόνες:
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου