Πίστεψε στον εαυτό σου: από τον Kant στον Emerson

Το 1784 ο Γερμανός φιλόσοφος Immanuel Kant γράφει το δοκίμιο Απάντηση στο ερώτημα: Τι είναι διαφωτισμός, στην πρώτη παράγραφο  του οποίου ο διαφωτισμός ορίζεται ως «έξοδος του ανθρώπου από την ανωριμότητα για την οποία φταίει ο ίδιος». Σύμφωνα με τον Kant, ανωριμότητα είναι το να αφήνει κανείς σε άλλους (κυρίως θρησκευτικούς ή πολιτικούς ηγέτες) το περιθώριο να αποφασίζουν. "Sapere aude" (=να έχεις το θάρρος να μεταχειρίζεσαι τον δικό σου νου), προτρέπει ο φιλόσοφος, και αυτή η μικρή φράση γίνεται το motto του διαφωτιστικού κινήματος. Ωστόσο, ο Kant διαχωρίζει την ατομική δυνατότητα του λόγου από την κοινωνική αναγκαιότητα της υποταγής στους ηγέτες και στους θεσμούς, υποστηρίζοντας επιπλέον πως ολόκληρη η κοινωνία θα φτάσει κάποτε στον διαφωτισμό, όμως σταδιακά. Η κοινωνία, για τον Kant, έχει προτεραιότητα σε σχέση με τα άτομα.

Εξήντα περίπου χρόνια αργότερα, το 1841, την ίδια φράση, ελαφρά παραλλαγμένη, θα χρησιμοποιήσει ένας Αμερικανός φιλόσοφος, δοκιμιογράφος και ποιητής, ο Ralph Waldo Emerson. Ο Emerson, ελάχιστα γνωστός στην Ελλάδα, είναι ωστόσο πολύ δημοφιλής στην πατρίδα του. Ένα από τα δοκίμιά του έχει τον εύγλωττο τίτλο Self-Reliance και σε αυτό απηχεί την κεντρική ιδέα του Kant. "Trust thyself" (πίστεψε στον εαυτό σου) είναι η δική του φράση-κλειδί, με την οποία συμβουλεύει τους ανθρώπους να μένουν μακριά από την τρέχουσα λογική και ηθική, να εμπιστεύονται τη δική τους λογική και να πιστεύουν πως ό,τι θεωρείται σωστό για τον καθένα στην ιδιωτική του ζωή μπορεί να λειτουργήσει ως καθολικός νόμος (μια άποψη πολύ κοντινή στην καντιανή κατηγορική προσταγή).  

Η κοινωνία, υποστηρίζει ο Emerson σε μια γλώσσα πολύ πιο τολμηρή από τη γλώσσα του Kant, είναι μια συνωμοσία εναντίον των ανθρώπων, από τους οποίους ζητάει ως ύψιστη αρετή τη συμμόρφωση και την ομοιομορφία. Σε αυτό οι άνθρωποι οφείλουν να αντιδράσουν. Καθένας οφείλει, ακόμα και μέσα στο πλήθος, να διατηρήσει τη γλυκύτητα και την ανεξαρτησία της μοναξιάς του. Το άτομο στέκεται πάνω από την κοινωνία, είναι η πεποίθηση του Emerson, και ως προς αυτό διαφοροποιείται εντελώς από τον Kant.

Πηγές για τις εικόνες:

http://www.lifo.gr/mag/columns/5084

http://harpers.org/blog/2007/10/emerson-on-the-ravages-of-time/